Wykład o Rotwelsch: Tajnym Języku Średniowiecznych Włóczęgów na Uniwersytecie w Osijeku

W środę, 3 grudnia 2025 roku, na Wydziale Filozoficznym w Osijeku, Chorwacja, odbędzie się prelekcja „Rotwelsch - tajni jezik srednjovjekovnih lupeža i prosjaka” (Rotwelsch - tajny język średniowiecznych łotrów i żebraków) w ramach inicjatywy popularyzacji nauki FUZ&JA. Wydarzenie to ma na celu przybliżenie specyfiki Rotwelsch, sekretnego żargonu, który funkcjonował w średniowiecznej Europie jako kluczowe narzędzie komunikacji dla grup społecznych znajdujących się na marginesie społecznym.

Wykład poprowadzi dr hab. Kristian Novak, docent i pisarz, którego dorobek naukowy obejmuje studia germanistyczne i kroatystyczne ukończone w 2005 roku na Wydziale Filozoficznym w Zagrzebiu oraz doktorat z językoznawstwa ogólnego uzyskany w 2011 roku. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na historycznej socjolingwistyce i wielojęzyczności, co czyni go autorytetem do omówienia tego złożonego fenomenu językowego. Struktura Rotwelsch to konglomerat leksykalny, czerpiący z różnych źródeł, w tym z języka niemieckiego, jidysz, języka romskiego i języków słowiańskich, co zapewniało jego nieprzeniknioność dla osób z zewnątrz.

Termin „Rotwelsch” został po raz pierwszy nazwany przez Marcina Lutra w XVI wieku, gdzie „rot” oznaczało „żebraka”, a „welsch” – „niezrozumiały”, co dosłownie tłumaczy się jako niezrozumiały żargon żebraków. Język ten, będący socjolektem, służył do spajania społeczności i utrzymywania dystansu wobec świata zewnętrznego, stanowiąc mechanizm obronny przed nadzorem państwowym i organami ścigania, zwłaszcza w okresach represji. Badania, jak wskazuje Martin Puchner, ujawniają bogate słownictwo dotyczące policji, więzienia czy kłopotów, co świadczy o trudnych warunkach życia jego użytkowników.

Choć elementy Rotwelsch pochodziły z jidysz i hebrajskiego, co mogło być związane z historycznymi ograniczeniami dla Żydów, większość użytkowników tego żargonu nie stanowili Żydzi. W XIX i XX wieku Rotwelsch stał się obiektem represji lingwistycznych, a w okresie nazistowskim użytkownicy dialektów, podobnie jak Sinti, Roma i Yenishe, byli prześladowani. Po wojnie, nawet w NRD, dialekty te doświadczyły swoistego odrodzenia jako narzędzie do przemycania informacji przed cenzurą, czego przykładem jest list jeńca wojennego z 1946 roku.

Dr Novak, który w latach 2007 i 2010 prowadził badania na Freie Universität w Berlinie, a wcześniej pracował jako docent na Wydziale Chorwatyki w Rijece (2012-2021), przedstawi to dziedzictwo jako testament intensywnej dynamiki międzyjęzykowej. Jego interdyscyplinarna perspektywa, łącząca lingwistykę historyczną z literaturą, w tym z jego powieściami takimi jak „Črna mati zemla” (2013), pozwoli zbadać, jak Rotwelsch odzwierciedlał doświadczenia społeczne i opór marginalizowanych społeczności na przestrzeni wieków.