İbrahimi Dinlerde Tek Tanrının Çoklu İsimleri: İslam ve Yahudilik Perspektifleri

İslam ve Yahudilik gibi tek yaratıcıya inanan monoteistik dinler, çok tanrılı inanç sistemlerinin aksine, tek ilahi şahsiyetin farklı yönlerini ve tezahürlerini ifade etmek amacıyla çeşitli kutsal adlar kullanır. Bu adlandırmalar, İlahi'nin Kral oluşu veya sonsuz merhameti gibi çeşitli niteliklerini betimleyerek, tek bir Kaynağın sınırsız kudret ve rahmetinin farklı bağlamlarda kavranmasına olanak tanır.

Hz. İbrahim'e dayanan ortak bir manevi mirası paylaşan her iki gelenekte de, tasviri sıfatlardan ayrı duran yegâne, kutsal bir İlahi isim bulunmaktadır. İslam'da bu münhasır isim Allah'tır; Kur'an'ın 17. Suresi 110. ayeti, "De ki: İster Allah diye çağırın, ister Rahman diye çağırın; hangisini anarsanız anın, en güzel isimler O'nundur" diyerek Er-Rahman (En Merhametli) gibi isimlerin kullanımına izin verir. İslam geleneğinde Allah'a atfedilen ve O'nun yüce sıfatlarını yansıtan sıklıkla anılan 99 Güzel İsim (Esmaü'l-Hüsnâ) mevcuttur.

Yahudilikte ise Musa'ya vahyedilen en mahrem isim, dört harfli Tetragrammaton olan YHVH'dir. Çıkış 3:13-15'te Tanrı, kendini "Ben, Var Olan'ım" anlamına gelen Ehyeh asher Ehyeh olarak tanıtmıştır. YHVH ismi ise "varoluşu ve oluşumu sağlayan" anlamını taşır. Kutsallığı nedeniyle, dindar Yahudiler konuşma dilinde bu ismi HaShem ("O İsim") veya Adonai ("Rab") kelimeleriyle değiştirirler. Yahudilikte YHVH, Adonai, El, Elohim, Şaddai, Tzevaot ve Ehyeh olmak üzere yedi ismin kutsal kabul edildiği ve bir kez yazıldıktan sonra asla silinmemesi gerektiği belirtilir.

Bu özel isimlerin yanı sıra, 'Tanrı' veya 'ilah' anlamına gelen genel Batı Semitik terimler de mevcuttur. Bunlar İbranicede El, Elah, Elohei ve Elohim olarak; Arapçada ise Al-İlahi olarak karşılık bulur ve İngilizcedeki 'God' kelimesinin işlevine benzer şekilde genel bir tanrısal varlığı ifade eder. Arapça Allah kelimesinin kökeninin de Arapça'da 'Tanrı' anlamına gelen 'İlah' kelimesinden türediği ve Sami dinlerinin ortak kullanımındaki El/İl köküyle ilişkili olduğu yaygın bir görüştür.

İki geleneğin paylaştığı miras, 'Merhametli' (Er-Rahman / El Rakhum) gibi bazı niteliklerin her iki metinde de bulunmasına olanak tanır. İslam geleneğinde 99 isimden bahsedilirken, Yahudi metinlerinde 70 isme atıf yapıldığı belirtilir. Bu çoklu isimlendirme, tekil İlahi varlığın her şeyi kapsayan, çok boyutlu bir kişilik olduğu anlayışını pekiştirir. Örneğin, Yahudilikte YHVH, İbrahim, İshak ve Yakup'un Tanrısı olarak anılmasının yanı sıra, Yeremya 32:27'ye göre tüm insanlığın Tanrısı'dır. Bu isim çeşitliliği, teolojik derinliği ve ilahi tezahürlerin zenginliğini göstermektedir.