Sonda SOHO: Trzydzieści Lat Obserwacji Słońca i Rekordowa Liczba Odkrytych Komet

Sonda Kosmiczna Obserwatorium Słonecznego i Heliosferycznego (SOHO), wspólne przedsięwzięcie Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) i NASA, rozpoczęła swoją misję 2 grudnia 1995 roku. Pierwotnie zaplanowana na dwuletni okres operacyjny, sonda ta, która obchodziła 30. rocznicę obecności w przestrzeni kosmicznej 2 grudnia 2025 roku, miała pierwotnie zakończyć pracę w 1998 roku. Obecnie SOHO jest najdłużej działającym satelitą obserwującym Słońce, a jej działanie zostało przedłużone do końca 2025 roku, z zastrzeżeniem dalszej weryfikacji. Sonda, której masa startowa wynosiła 1864 kilogramy, realizuje swoją misję w ramach Międzynarodowego Programu Fizyki Słoneczno-Ziemskiej (ISTP).

Do 1 kwietnia 2025 roku SOHO zarejestrowała potwierdzenie odkrycia 5189 komet, co czyni ją historycznie najbardziej płodnym instrumentem do wykrywania tych obiektów. Osiągnięcie to, choć nie było pierwotnym celem misji, jest w dużej mierze efektem zaangażowania naukowców-amatorów w ramach inicjatywy Sungrazer Project. Pięć tysięcy komet zostało formalnie potwierdzonych w marcu 2024 roku, a odkrywca 5000. obiektu, Hanjie Tan z Guangzhou w Chinach, kontynuuje obecnie studia doktoranckie z astronomii w Pradze. Około 85% komet zidentyfikowanych przez SOHO należy do grupy Kreutza, a większość odkryć dokonano dzięki instrumentowi koronografu LASCO, który celowo blokuje bezpośrednie światło słoneczne.

SOHO dostarczyła niemal nieprzerwanego strumienia danych, obejmującego prawie trzy jedenastoletnie cykle słoneczne. Badania te koncentrowały się na zjawiskach od wnętrza Słońca, wykorzystując heliosejsmologię, po zewnętrzną koronę. Dane te, dostępne niemal w czasie rzeczywistym, są kluczowe dla prognozowania pogody kosmicznej, co ma fundamentalne znaczenie dla ochrony sieci energetycznych i satelitów przed koronalnymi wyrzutami masy (CME). W ramach swoich ustaleń, SOHO wykazała, że plamy słoneczne są płytkie, a ich stabilność jest utrzymywana przez strukturę przypominającą huragan u podstawy. Sonda, umieszczona na orbicie eliptycznej wokół punktu libracyjnego L1, oddalonego o około 1,5 miliona kilometrów od Ziemi w kierunku Słońca, przesłała pierwszy obraz 19 grudnia 1995 roku.

Dziedzictwo SOHO stanowi fundament dla nowszych misji, takich jak Solar Orbiter ESA, który w czerwcu 2025 roku zmienił inklinację orbity, by uzyskać obrazy bieguna południowego Słońca. Instrumenty na pokładzie Solar Dynamics Observatory (SDO) NASA pełnią funkcje następcy w zakresie obrazowania pełnej tarczy słonecznej i heliosejsmologii. Solar Orbiter, którego misja naukowa rozpoczęła się w 2020 roku, zbliżył się na odległość 77 milionów kilometrów od powierzchni Słońca, a jego teleskopy UV mają rozdzielczość przestrzenną porównywalną do SDO. SOHO dostarcza niezbędnego kontekstu poprzez pomiary "wielopunktowe" dla misji takich jak Parker Solar Probe NASA, która zakończyła ostatnie peryhelium swojej misji podstawowej w czerwcu 2025 roku. Misja Parker Solar Probe, wystrzelona w 2018 roku, zbliża się do Słońca jeszcze bardziej, choć nie posiada teleskopów do bezpośredniego kierowania.

Przyszłe plany obejmują misję Vigil ESA, której start zaplanowano na 2031 rok w okolice punktu Lagrange’a L5 Słońce-Ziemia. Vigil będzie monitorować Słońce z perspektywy "bocznej", co potencjalnie wydłuży czas ostrzegania przed burzami słonecznymi nawet o pięć dni. Znaczące finansowanie dla Vigil zostało zabezpieczone podczas Rady Ministrów ESA w 2025 roku. Punkt L5, znajdujący się 149 milionów km od Ziemi i Słońca, oferuje unikalną perspektywę, pozwalając na obserwację aktywności słonecznej zanim obróci się ona w stronę Ziemi, co ma kluczowe znaczenie dla ochrony infrastruktury krytycznej. Pomimo zaawansowanego wieku i wcześniejszych wyzwań operacyjnych, kontynuacja pracy SOHO jest nieodzowna dla bieżącej nauki i stanowi wzór dla międzynarodowej współpracy oraz polityki otwartych danych. Długowieczność sondy, która przetrwała awarię w 1998 roku, świadczy o solidności konstrukcji i poświęceniu zespołu, który ją zbudował.