Đài Quan Sát SOHO Kỷ Niệm 30 Năm Hoạt Động, Tiếp Tục Nghiên Cứu Mặt Trời và Khám Phá Sao Chổi

Đài Quan Sát Mặt Trời và Nhật quyển (SOHO), một dự án hợp tác giữa Cơ quan Vũ trụ Châu Âu (ESA) và NASA, đã chính thức đi vào quỹ đạo vào ngày 2 tháng 12 năm 1995. Ban đầu được thiết kế cho sứ mệnh hai năm, hoạt động của SOHO đã được gia hạn nhiều lần và dự kiến sẽ tiếp tục cho đến hết năm 2025, chờ đợi sự xác nhận từ Ủy ban Chương trình Khoa học của ESA. Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2025, đài quan sát này đã ghi nhận việc phát hiện tổng cộng 5.189 sao chổi, đưa SOHO trở thành cơ quan phát hiện sao chổi sung mãn nhất trong lịch sử.

Sứ mệnh này, được xây dựng bởi tập đoàn công nghiệp châu Âu do Matra Marconi Space dẫn đầu, đã bắt đầu hoạt động bình thường vào tháng 5 năm 1996. Đóng góp khoa học lớn nhất của SOHO, vượt xa mục tiêu thiết kế ban đầu, là khả năng phát hiện các sao chổi lao gần Mặt Trời, hay còn gọi là "sungrazers". Khả năng này được hiện thực hóa phần lớn nhờ Dự án Sungrazer do NASA tài trợ, một sáng kiến khoa học công dân cho phép người dùng Internet tìm kiếm các thiên thể này trong hình ảnh vệ tinh. Cột mốc 5.000 sao chổi được xác nhận diễn ra vào tháng 3 năm 2024, với sao chổi thứ 5.000 được phát hiện trong các hình ảnh do thiết bị LASCO (Coronagraphic Spectrometer Góc Rộng) chụp vào ngày 25 tháng 3 năm 2024. Gần như toàn bộ (hơn 99%) các khám phá sao chổi của SOHO đều được thực hiện thông qua hình ảnh từ máy quang phổ kế LASCO trên tàu, vốn sử dụng đĩa che để chặn ánh sáng Mặt Trời trực tiếp, cho phép quan sát các vật thể mờ nhạt xung quanh ngôi sao.

SOHO đã cung cấp bộ dữ liệu gần như liên tục, bao quát gần ba chu kỳ Mặt Trời 11 năm, nghiên cứu toàn diện từ cấu trúc bên trong Mặt Trời thông qua phương pháp nhật chấn học cho đến vành nhật hoa ngoài cùng. Dữ liệu gần thời gian thực từ SOHO có vai trò tối quan trọng trong việc dự báo thời tiết không gian, hỗ trợ bảo vệ lưới điện và vệ tinh khỏi các vụ phun trào vật chất vành nhật hoa (CMEs). Các thiết bị trên tàu, bao gồm CDS, CELIAS, COSTEP, EIT, ERNE và GOLF, đã giúp các nhà khoa học hình dung dòng chảy dưới bề mặt vết đen Mặt Trời và xác định gió Mặt Trời được gia tốc ra ngoài thông qua các sóng trong đường từ trường dao động.

Sứ mệnh này, đặt tại điểm cân bằng hấp dẫn L1 cách Trái Đất khoảng 1,5 triệu km, đã cung cấp dữ liệu nền tảng cho việc nghiên cứu các hiện tượng như gió Mặt Trời và sự biến đổi của vết đen. Di sản khoa học của SOHO đang định hình và cung cấp bối cảnh thiết yếu cho các sứ mệnh kế nhiệm và đương đại. Ví dụ, Solar Orbiter của ESA đã điều chỉnh quỹ đạo vào tháng 6 năm 2025 để chụp ảnh cực nam Mặt Trời, và dữ liệu "đa điểm" từ SOHO vô giá cho các nhiệm vụ như Solar Orbiter và Parker Solar Probe của NASA, vốn đã hoàn thành chuyến đi cận nhật chính vào tháng 6 năm 2025. Đài Quan Sát Động lực học Mặt Trời (SDO) của NASA cũng mang các thiết bị kế thừa để thực hiện chụp ảnh toàn đĩa và nhật chấn học.

Các kế hoạch tương lai trong lĩnh vực quan sát Mặt Trời bao gồm sứ mệnh Vigil của ESA, dự kiến phóng vào năm 2031 tới điểm Lagrange L5 của Hệ Mặt Trời-Trái Đất. Vigil sẽ theo dõi Mặt Trời từ một góc nhìn "bên cạnh", hứa hẹn kéo dài thời gian cảnh báo bão Mặt Trời lên đến năm ngày, một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ cơ sở hạ tầng trên Trái Đất. Nguồn tài trợ đáng kể cho Vigil đã được đảm bảo tại Hội nghị Bộ trưởng ESA năm 2025. Mặc dù từng gặp thách thức vận hành, bao gồm việc mất liên lạc bốn tuần vào tháng 6 năm 1998 trước khi được khôi phục bằng tín hiệu radar mạnh mẽ vào tháng 8 cùng năm, hoạt động liên tục của SOHO vẫn giữ vai trò không thể thiếu đối với khoa học hiện tại, minh chứng cho sự bền bỉ của công nghệ và tầm nhìn khoa học dài hạn.