Ẩm Thực Quốc Gia: Gương Chiếu Văn Hóa và Công Cụ Ngoại Giao Mềm

Chủ nghĩa Quốc gia Ẩm thực (Gastronationalism) xem ẩm thực như một tấm gương phản chiếu bản sắc dân tộc và là một công cụ ngoại giao hiệu quả, góp phần củng cố sự gắn kết quốc gia. Khái niệm này, cùng với Ngoại giao Ẩm thực (Gastrodiplomacy), đang được áp dụng rộng rãi trong quan hệ quốc tế đương đại như một phương tiện xây dựng thương hiệu quốc gia thông qua văn hóa ẩm thực. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, ẩm thực giữ vai trò là một dấu ấn văn hóa không mang tính đối đầu, đặc biệt quan trọng đối với những người nhập cư trong quá trình hòa nhập vào môi trường sống mới. Khác với các hình thức chủ nghĩa dân tộc mang tính đối kháng, lĩnh vực ẩm thực nhấn mạnh sự chia sẻ hơn là cạnh tranh, điều này được minh chứng qua sự phát triển của các nhà hàng quốc tế tại các khu vực đa văn hóa như Madrid.

Các nghiên cứu về thực đơn ngoại giao Bồ Đào Nha giai đoạn 1910 đến 2023 cho thấy, các món ăn được lựa chọn kỹ lưỡng đã định hình chính sách đối ngoại và thể hiện bản sắc văn hóa, thay thế dần các bữa tiệc xa hoa theo phong cách Pháp từng thống trị nửa đầu thế kỷ 20. Sự chuyển đổi này trở nên rõ rệt trong thời kỳ Estado Novo (1950-1962), khi các sản phẩm và đặc sản vùng miền của Bồ Đào Nha, như tôm hùm từ Peniche và bánh tart trái cây từ Alcobaça, được đưa lên bàn tiệc ngoại giao để biểu tượng hóa “tính Bồ Đào Nha”. Tuy nhiên, thách thức vẫn tồn tại khi các phong trào cực hữu tìm cách chính trị hóa phong tục ẩm thực để gây chia rẽ.

Ngược lại, Ngoại giao Ẩm thực, sử dụng ẩm thực quốc gia để tác động đến nhận thức toàn cầu, đang thu hút sự chú ý ngày càng tăng. Thái Lan là một ví dụ điển hình về chiến lược thành công thông qua chương trình do chính phủ điều hành, nổi bật là sáng kiến “Global Thai” (Thái Lan Toàn cầu) khởi động vào năm 2002. Mục tiêu của chương trình này là thúc đẩy số lượng nhà hàng Thái Lan trên toàn thế giới từ khoảng 5.500 lên 8.000 vào năm 2003, và đến năm 2011, con số này đã vượt mốc 10.000 nhà hàng, góp phần tăng gấp đôi số lượng và thúc đẩy đáng kể du lịch. Chiến lược này dựa trên tiền đề rằng “cách dễ nhất để chiếm được cảm tình là thông qua dạ dày,” biến các nhà hàng Thái trở thành đại sứ văn hóa không chính thức.

Để đạt được mục tiêu này, Bộ Thương mại Thái Lan đã cung cấp các kế hoạch mẫu cho nhà đầu tư, từ mô hình thức ăn nhanh (Elephant Jump) đến cao cấp (Golden Leaf), đồng thời đặt ra các tiêu chuẩn nghiêm ngặt để đảm bảo chất lượng và cấp giải thưởng Thai Select. Các quốc gia trung bình (middle powers) ngày càng nhận ra tiềm năng của ngoại giao ẩm thực như một công cụ chính sách đối ngoại để phân biệt mình và tăng cường quyền lực mềm, thu hút khách du lịch và đầu tư trực tiếp nước ngoài vào lĩnh vực nông nghiệp. Hàn Quốc, ví dụ, đã chi hàng chục triệu đô la vào năm 2009 cho chiến dịch “Korean Cuisine to the World,” tương tự như Peru với “Cocina Peruana Para el Mundo” và Malaysia với “Malaysia Kitchen for the World 2010.” Những nỗ lực này thể hiện việc sử dụng ẩm thực là một chiến lược ngoại giao công chúng tinh vi nhằm xây dựng hình ảnh quốc gia tích cực và bền vững trên trường quốc tế.

Ẩm thực đóng vai trò là chất xúc tác cho đối thoại và kết nối, làm dịu đi những khác biệt trong mọi bối cảnh, từ bữa ăn gia đình đến các bữa tiệc cấp Nhà nước, hoạt động như một yếu tố nhận dạng giúp thu hẹp khoảng cách văn hóa.