Cơ sở hạ tầng Điện toán Định hình lại Giáo dục và Khoảng cách Nhận thức Kỹ thuật số

Tương lai của giáo dục đang trải qua một sự tái cấu trúc cơ bản trong cơ sở hạ tầng điện toán, một xu hướng được CEO của NVIDIA, Jensen Huang, nhấn mạnh vào tháng 11 năm 2025. Ông Huang đã chỉ ra sự dịch chuyển từ điện toán mục đích chung sang điện toán tăng tốc, được thúc đẩy bởi bộ xử lý đồ họa (GPU), một sự thay đổi mà NVIDIA đã dẫn đầu trong hơn hai thập kỷ. Sự chuyển đổi này, được coi là sự tái phát minh điện toán sau sáu thập kỷ, đòi hỏi việc hiện đại hóa các hệ thống máy tính toàn cầu sang các kiến trúc tăng tốc và hỗ trợ AI.

Sự tăng tốc công nghệ này kéo theo những thách thức xã hội sâu sắc, nổi bật là sự trỗi dậy của Phân hóa Kỹ thuật số Nhận thức (Cognitive Digital Divide). Sự phân hóa này không còn xoay quanh khả năng tiếp cận vật lý, mà là năng lực nhận thức để hiểu và phản biện lại các hệ thống AI, điều mà UNESCO gọi là “kiến thức về AI” (AI literacy). Theo UNESCO, kiến thức về AI bao gồm các kỹ năng như kỹ thuật gợi ý (prompt engineering) và hiểu biết thuật toán, là yếu tố thiết yếu để thu hẹp khoảng cách mới này. Các mối đe dọa an ninh mạng ngày càng gia tăng càng củng cố thêm nhu cầu về tư duy phản biện trong giáo dục.

Công ty an ninh mạng Kaspersky đã dự báo về sự gia tăng việc sử dụng AI bất hợp pháp vào năm 2026, bao gồm cả các cuộc tấn công deepfake tinh vi và các chiến dịch lừa đảo kỹ thuật xã hội. Chiến dịch phần mềm độc hại Maverick năm 2025, nhắm mục tiêu vào người dùng WhatsApp ở Brazil thông qua các tệp ZIP độc hại, minh họa cho sự phức tạp của các mối đe dọa hiện tại đòi hỏi sự cảnh giác cao độ từ người dùng. Các phương pháp giáo dục tiên tiến cần tập trung vào nguyên tắc “tăng cường thay vì tự động hóa” (augmentation over automation), một quan điểm được các tổ chức như Stanford ủng hộ, nhằm mục đích nâng cao năng lực con người thay vì chỉ thay thế chúng.

Việc đối phó với bất công nhận thức (epistemic injustice), tình trạng xảy ra khi các thuật toán mờ đục đưa ra các quyết định ảnh hưởng đến cuộc sống mà không có sự minh bạch, là một ưu tiên. Các nhà nghiên cứu như Silvia Milano và Carina Prunkl đã nghiên cứu về cách hồ sơ hóa bằng thuật toán có thể làm suy giảm các nguồn lực nhận thức cần thiết để giải thích và đánh giá trải nghiệm, dẫn đến sự phân mảnh nhận thức (epistemic fragmentation). Để giải quyết vấn đề này, vào tháng 9 năm 2025, UNESCO đã triển khai một chương trình giảng dạy toàn cầu nhằm trang bị cho các nhà giáo dục các công cụ cần thiết để tích hợp AI một cách có đạo đức. Cách tiếp cận này nhằm mục đích nuôi dưỡng một hệ sinh thái nhận thức đa dạng trong giáo dục, chống lại áp lực buộc tư duy con người phải tuân theo logic của máy móc.

Sự chuyển đổi cơ sở hạ tầng tính toán này, với các nền tảng như Blackwell và Rubin của NVIDIA, đang tạo ra một làn sóng đầu tư cơ sở hạ tầng kéo dài nhiều năm, như CEO Huang đã khẳng định. Trong khi đó, các hệ thống AI đang thay thế các mô hình học máy cổ điển trong các lĩnh vực như xếp hạng tìm kiếm và hệ thống đề xuất, điều này càng làm nổi bật sự cần thiết của việc hiểu biết sâu sắc về thuật toán. Sự phân hóa kỹ thuật số đang nhanh chóng trở thành phân hóa AI, nơi hàng triệu người có thể bị bỏ lại phía sau nếu không có cơ sở hạ tầng kỹ thuật số bền vững, theo quan điểm được các bộ trưởng khẳng định tại Tuần lễ Học tập Kỹ thuật số của UNESCO. Sự phụ thuộc quá mức vào các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) có thể dẫn đến “sự teo cơ nhận thức do chatbot AI gây ra”, làm giảm khả năng ghi nhớ và tư duy phản biện, theo một báo cáo năm 2025 của UNESCO. Sự phát triển của các công ty tiên phong về AI tác nhân (agentic AI) như OpenAI, Anthropic, và xAI, cũng đang thúc đẩy nhu cầu về cơ sở hạ tầng tăng tốc do GPU của NVIDIA cung cấp. Do đó, việc giáo dục phải chủ động tích hợp các nguyên tắc đạo đức, như khuyến nghị của Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay, để đảm bảo AI hỗ trợ chứ không làm xói mòn quyền được giáo dục của người học.