Genetisch onderzoek: Huiskatten kwamen veel later in Europa aan dan gedacht

Een grootschalig genetisch onderzoek werpt een geheel nieuw licht op de timing van de komst van de huiskat naar het Europese continent. De auteurs, Ottoni en De Martino, hebben in het tijdschrift Science hun bevindingen gepubliceerd. Zij stellen dat deze dieren zich pas zo’n 2000 jaar geleden in Europa vestigden, wat duizenden jaren later is dan eerdere schattingen suggereerden. Deze nieuwe datering verlegt de focus van vroege neolithische migraties naar latere historische perioden, nauw verbonden met de ontwikkeling van de handel in de Middellandse Zee.

De voorheen gangbare theorie ging ervan uit dat katten de eerste landbouwers vanuit Anatolië volgden, ongeveer 6000 tot 7000 jaar geleden. Echter, de analyse van volledige kern genomen heeft dit model nu ontkracht. Wetenschappers, waaronder professor archeologie Greger Larson van de Universiteit van Oxford, benadrukken dat eerdere conclusies vaak gebaseerd waren op de analyse van mitochondriaal DNA. Dit DNA wordt uitsluitend via de vrouwelijke lijn doorgegeven en kan een vertekend beeld geven van de vestigingspatronen. De genetische bewijzen wijzen nu ondubbelzinnig op een Noord-Afrikaanse oorsprong voor de voorouders van de moderne huiskat, in plaats van de Levant, zoals in sommige oudere theorieën werd aangenomen.

De onderzoekers hebben 225 katachtige resten onderzocht, afkomstig van 97 archeologische vindplaatsen verspreid over Europa en het Nabije Oosten. Vervolgens hebben zij 70 oude genomen vergeleken met het DNA van hedendaagse exemplaren. Hieruit bleek dat de vroegste genomen die overeenkomen met de moderne huiskat in Europa verschijnen tijdens de hoogtijdagen van het Romeinse Rijk. Dit valt samen met de bloeiende maritieme handel. Dit suggereert sterk dat Romeinse zeevaarders en handelaren, die bijvoorbeeld Egyptisch graan vervoerden, hebben bijgedragen aan de verspreiding van deze dieren naar de havens van het continent. Ze werden ingezet als ongediertebestrijders op schepen en in opslagplaatsen.

De identificatie van de status van oude katten was complex, aangezien de skeletten van wilde en gedomesticeerde exemplaren van het geslacht Felis morfologisch nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn. Eerdere vondsten die men toeschreef aan huiskatten, zoals een skelet op Cyprus van ongeveer 9.500 jaar oud, moeten nu waarschijnlijk worden geclassificeerd als wilde katten (Felis silvestris). Deze kruisten destijds met de Afrikaanse wilde kat (F. lybica lybica). De analyse toonde aan dat in neolithische wilde katten uit Klein-Azië tot 24 tot 34 procent van het DNA van F. catus of hun directe voorouders aanwezig was. Dit wijst op vermenging die plaatsvond vóór de grootschalige introductie van de gedomesticeerde varianten.

De daadwerkelijke verspreiding van de genetische kenmerken die typisch zijn voor moderne huiskatten wordt in Europese monsters pas vanaf de eerste eeuw na Christus geregistreerd. Het domesticatieproces begon waarschijnlijk in Noord-Afrika, vaak aangeduid als het ‘Egyptische fenomeen’, waar de doorbraak in het temmen ongeveer 3.500 tot 4.000 jaar geleden plaatsvond. In tegenstelling tot paarden, waarbij selectie snel op fysieke kenmerken gericht was, richtte men zich bij katten gedurende lange tijd uitsluitend op gedragskenmerken. Het onderzoeksteam, dat deel uitmaakt van het Felix-project onder leiding van Claudio Ottoni, is van plan dit onderzoek voort te zetten. De focus zal liggen op Italië, Griekenland en Turkije om de migratieroutes nauwkeuriger in kaart te brengen.