TECHNO-UTOPIA Ra Mắt: Buổi Hòa Nhạc Sử Dụng Ký Ức Âm Thanh Được Xử Lý Bởi AI

Điều gì sẽ xảy ra nếu một dàn nhạc không chỉ chơi bản nhạc được viết sẵn, mà còn trình diễn dựa trên chính ký ức âm thanh của mình, được tổng hợp và xử lý bởi Trí tuệ Nhân tạo (AI)?

Vào ngày 11 tháng 7 năm 2025, buổi hòa nhạc TECHNO-UTOPIA của nhà soạn nhạc Robert Laidlaw đã chính thức được công diễn tại phòng thu của Dàn nhạc Giao hưởng BBC Philharmonic ở Salford. Đảm nhận phần piano và synthesizer là nghệ sĩ piano, nhà soạn nhạc và nhà nghiên cứu công nghệ Zubin Kanga, trong khi Dàn nhạc Giao hưởng BBC Philharmonic dưới sự chỉ huy của Jack Sheen đảm nhận phần còn lại.

Bề ngoài, đây chỉ là buổi ra mắt một tác phẩm mới. Tuy nhiên, sâu xa hơn, đây là một thử nghiệm tinh tế: điều gì sẽ xảy ra với cảm nhận âm nhạc của chúng ta khi mô hình AI của chính dàn nhạc xuất hiện trên sân khấu cùng với các nghệ sĩ biểu diễn trực tiếp?

TECHNO-UTOPIA trên phương diện sự thật

TECHNO-UTOPIA là một tác phẩm kéo dài khoảng 30 phút, dành cho nghệ sĩ độc tấu chơi đồng thời trên piano, synthesizer và các “nhạc cụ thông minh” mới, tương tác trực tiếp với AI được tích hợp ngay trong phần trình diễn sống.

Buổi hòa nhạc này được đặt hàng bởi:

• Đài BBC Radio 3 và Dàn nhạc Giao hưởng BBC Philharmonic,

Ý tưởng cốt lõi không chỉ là “thêm AI vào âm nhạc”, mà là biến AI thành một nghệ sĩ đồng hành sống động:

• Một mô hình AI của dàn nhạc được huấn luyện dựa trên kho lưu trữ radio của BBC Philharmonic—hàng thập kỷ bản thu âm, buổi tập và các buổi hòa nhạc;

Bản thân Laidlaw mô tả TECHNO-UTOPIA như một sự suy ngẫm về phép màu, ký ức, tính nhân loại và “các thuật toán tàn nhẫn”—tức là cách chúng ta chung sống với các công nghệ có khả năng phân tích, mô phỏng và bổ sung cho sự sáng tạo của con người.

Nghệ sĩ độc tấu Cyborg: Nghệ sĩ piano và công nghệ như một thể thống nhất

TECHNO-UTOPIA ra đời trong khuôn khổ dự án nghiên cứu kéo dài bốn năm có tên Cyborg Soloists, do Zubin Kanga dẫn dắt tại Royal Holloway (theo Học bổng Lãnh đạo Tương lai của UKRI).

Mục tiêu của dự án không phải là tạo ra “âm nhạc của robot”, mà là định hình lại chính hình ảnh của nghệ sĩ độc tấu: sử dụng AI, cảm biến sinh học, nhạc cụ lai, thực tế tăng cường, và tích hợp tất cả vào buổi hòa nhạc trực tiếp.

Trong TECHNO-UTOPIA, nghệ sĩ piano không chỉ đơn thuần “chơi nốt nhạc”:

• Anh ấy đối thoại với nhiều mô hình AI,

Đây không phải là một bản nhạc đệm được tạo sẵn hay một bản thu được tạo ra trước. Đây chính xác là một sự đồng ngẫu hứng (co-improvisation)—với một đối tác được xây dựng từ chính lịch sử âm thanh của dàn nhạc.

Âm nhạc như ký ức, AI như bộ khuếch đại

Mô hình AI trong buổi hòa nhạc này được huấn luyện:

• Dựa trên các bản ghi lưu trữ của dàn nhạc,

Nghĩa là: trong khán phòng không chỉ có đội hình hiện tại của BBC Philharmonic, mà còn có ký ức về hàng thập kỷ âm thanh của họ được nén lại trong thuật toán.

Khi nghệ sĩ độc tấu tương tác với mô hình này, anh ấy không chỉ đơn thuần kích hoạt “âm thanh lưu trữ”—mà giống như đang tái sinh quá khứ của dàn nhạc, biến nó thành một nhạc cụ sống động ngay tại thời điểm này. Ý tưởng rằng âm nhạc là hình thức của hình học thần kinh và ký ức tập thể trở nên hữu hình: AI tổng hợp âm thanh kéo dài nhiều năm của dàn nhạc, và nghệ sĩ độc tấu, khi đối thoại với nó, sẽ triển khai ký ức đó trong thời gian thực. AI không sáng tạo “âm nhạc từ hư không”,

• nó khuếch đại và tổ chức lại những gì đã được con người trình diễn,

AI trong âm nhạc: không phải để “thay thế”, mà để cho thấy chúng ta vang lên cùng nhau như thế nào

Điều quan trọng là TECHNO-UTOPIA không xuất hiện trong chân không. Năm 2025 đánh dấu một số ví dụ nổi bật về sự hợp tác giữa Người-AI trong âm nhạc:

• Hệ thống trình diễn nghe nhìn Revival (từ tập thể K-Phi-A), nơi nghệ sĩ bộ gõ, nhạc sĩ điện tử và các tác nhân AI cùng ngẫu hứng âm nhạc và hình ảnh theo thời gian thực;

TECHNO-UTOPIA hòa nhập vào làn sóng này như một phản hồi mang tính giao hưởng: không phải là “nhạc nền cho một phản địa đàng công nghệ”, mà là không gian cho một cuộc đối thoại trung thực: chúng ta sẵn sàng nhìn nhận AI như một tấm gương, một kính lúp và một công cụ đến mức nào, thay vì coi nó là mối đe dọa?

Chính Laidlaw nhấn mạnh trong các nghiên cứu của mình: mục tiêu của ông là “công nghệ được nghệ sĩ điều khiển”, và buổi biểu diễn trực tiếp là nơi chúng ta có thể trải nghiệm có ý thức về mối quan hệ của mình với các công nghệ mới, thay vì chỉ tiêu thụ chúng một cách thụ động.

Điều này liên quan thế nào đến cách bộ não nghe nhạc

Khoa học thần kinh trong những năm gần đây đã chỉ ra:

• Âm nhạc kích hoạt các mạng lưới ký ức, cảm xúc và vận động trong chúng ta;

Nếu tiếp tục mạch suy luận này một cách cẩn thận, TECHNO-UTOPIA trông giống như một thí nghiệm không chỉ về AI mà còn về bộ não tập thể:

• Dàn nhạc → như một mạng lưới thần kinh sống;

Âm nhạc ở dạng này trở thành một mô hình về cách ý thức xử lý kinh nghiệm: lấy quá khứ, tái cấu trúc nó và tạo ra ý nghĩa mới từ đó—nhưng mà không làm mất đi cội nguồn.

Điều này đã bổ sung gì vào âm thanh của Hành tinh?

TECHNO-UTOPIA bổ sung vào bản nhạc chung của Trái Đất một thanh ghi mới về mối quan hệ giữa con người và AI. Đó không phải là thanh ghi của nỗi sợ hãi: “chúng ta sẽ bị thay thế”, cũng không phải là sự phấn khích mù quáng: “hãy để AI viết mọi thứ cho chúng ta”, mà là thanh ghi của sự đồng sáng tạo có ý thức:

• Dàn nhạc vang lên cùng với ký ức kỹ thuật số của chính mình;

TECHNO-UTOPIA thể hiện một bước chuyển mình nhẹ nhàng nhưng quan trọng: âm nhạc vẫn là không gian nơi chúng ta có thể học cách chung sống với AI sao cho nó giúp chúng ta lắng nghe bản thân sâu sắc hơn, chứ không làm lu mờ tiếng nói của chính mình. Theo nghĩa này, buổi hòa nhạc của Laidlaw và Kanga là một bước tiến nữa hướng tới thực tại nơi âm nhạc không chỉ “nói về cảm xúc”, mà còn giúp chúng ta nhớ lại con người nghe như thế nào khi họ không sợ mở rộng bản thân bằng công nghệ, mà vẫn giữ được cốt lõi của mình.