Première van TECHNO-UTOPIA: Een Concert Waarin AI de Geluidsherinnering van een Orkest Verwerkt

Wat gebeurt er als een orkest niet alleen de partituur speelt, maar ook de eigen geluidsherinnering, vastgelegd en verwerkt door kunstmatige intelligentie?

Op 11 juli 2025 vond in de studio van de BBC Philharmonic in Salford de première plaats van TECHNO-UTOPIA, een compositie van Robert Laidlaw. Achter de piano en synthesizers stond de pianist, componist en technologieonderzoeker Zubin Kanga, terwijl het BBC Philharmonic onder leiding van Jack Sheen de leiding nam. Wat van buitenaf een 'gewone' première van een nieuw concert lijkt, is in essentie een uiterst zorgvuldig experiment: hoe verandert onze muzikale perceptie wanneer een AI-model van het orkest zelf het podium deelt met de live-uitvoering.

De Feiten over TECHNO-UTOPIA

TECHNO-UTOPIA duurt ongeveer 30 minuten en is geschreven voor een solist die tegelijkertijd speelt op een piano, synthesizers en nieuwe 'slimme' instrumenten. Deze instrumenten interageren direct met kunstmatige intelligentie die in de live-uitvoering is geïntegreerd. Het concert werd in opdracht gegeven door BBC Radio 3 en het BBC Philharmonic Orchestra, en ook door het Berlijnse Radio-Symfonieorkest, dat de Duitse première in de Philharmonie van Berlijn in 2026 zal verzorgen.

De kern van het project is niet simpelweg het 'toevoegen van AI aan muziek', maar het creëren van een levende mede-uitvoerder. Hiervoor werd een AI-model van het orkest getraind op de radioarchieven van de BBC Philharmonic – decennia aan opnames, repetities en concerten. De solist stuurt dit model aan via innovatieve instrumenten, waaronder de '8-dimensionale' hybride Stacco-instrument, naast synthesizers en live-verwerking van de piano. Het resultaat is muziek die volgens luisteraars 'alsof het in je hoofd ontstaat', waarbij het akoestische geluid van het levende orkest versmelt met de 'onzichtbare' klanken van de AI-modellen.

Laidlaw zelf beschrijft TECHNO-UTOPIA als een reflectie op magie, geheugen, menselijkheid en 'meedogenloze algoritmen'. Het onderzoekt hoe wij naast technologieën leven die al in staat zijn onze creativiteit te analyseren, imiteren en verrijken.

Cyborg Soloists: De Pianist en Technologie als Eén Solist

Dit werk is voortgekomen uit het vierjarige onderzoeksproject Cyborg Soloists, geleid door Zubin Kanga aan Royal Holloway (UKRI Future Leaders Fellowship). Het doel van dit project is niet het creëren van 'robotmuziek', maar het herdefiniëren van de rol van de solist. Dit gebeurt door het inzetten van AI, biosensoren, hybride instrumenten en augmented reality, allemaal geïntegreerd in het liveconcert. In TECHNO-UTOPIA speelt de pianist niet alleen noten; hij voert een dialoog met meerdere AI-modellen, schakelt ertussen, bevraagt ze en provoceert ze. Het publiek en het orkest zijn getuige van hoe mens en algoritme in realtime muziek samenstellen.

Dit is geen vooraf opgenomen track of 'min-een-fonogram'. Het is een ware co-improvisatie met een partner die is opgebouwd uit de geluidshistorie van het orkest zelf.

Muziek als Geheugen, AI als Versterker

Het AI-model is getraind op de archiefopnames van het orkest, inclusief hoe het klonk in diverse zalen, onder verschillende dirigenten en in verschillende tijdperken. Hierdoor klinkt in de zaal niet alleen de huidige bezetting van de BBC Philharmonic, maar ook het in een algoritme gecondenseerde geheugen van decennia aan uitvoeringen. Wanneer de solist met dit model werkt, activeert hij niet simpelweg 'archiefgeluiden'; hij brengt het verleden van het orkest opnieuw tot leven, waardoor het een levend instrument van het heden wordt.

De muziek wordt zo een hoorbare manifestatie van collectief geheugen. De AI genereert geen muziek uit het niets; het versterkt en herorganiseert wat mensen al hebben gespeeld en presenteert dit in een nieuwe vorm – alsof het orkest zijn eigen droom tegenkomt.

AI in Muziek: Niet Vervangen, Maar Samenklank Tonen

TECHNO-UTOPIA staat niet op zichzelf. Het jaar 2025 kent meer opmerkelijke voorbeelden van mens-AI-samenwerking in muziek. Denk aan het audiovisuele performance-systeem Revival (collectief K-Phi-A), waar een percussionist, elektronische muzikant en AI-agenten live improviseren met beeld en geluid. Ook zijn er de Beatbots, een kwartet percussierobots dat ritmische structuren speelt die voor mensen nauwelijks haalbaar zijn, wat aantoont dat robots hun eigen muzikale capaciteiten kunnen bezitten.

TECHNO-UTOPIA past binnen deze trend als het orkestrale antwoord: niet als een 'soundtrack voor een techno-dystopie', maar als een ruimte voor een eerlijk gesprek. Het stelt de vraag hoe bereid we zijn AI te zien als een spiegel, een vergrootglas en een instrument, in plaats van een bedreiging. Laidlaw benadrukt dat zijn doel is: 'technologieën die door artiesten worden beheerst'. De live-uitvoering is de plek waar we bewust onze relatie met nieuwe technologieën kunnen beleven, in plaats van ze passief te consumeren.

De Link met Hoe het Brein Muziek Hoort

De neurowetenschappen hebben aangetoond dat muziek netwerken van geheugen, emotie en motoriek activeert. Geliefde melodieën kunnen zelfs de expressie van genen beïnvloeden die verband houden met neuroplasticiteit en stress. Samen musiceren synchroniseert bovendien de hersengolven van groepsleden. Als we deze lijn voorzichtig doortrekken, is TECHNO-UTOPIA een experiment over het collectieve brein. Het orkest functioneert als een levend neuraal netwerk, het archief als langetermijngeheugen, het AI-model als een externe geheugenmodule, en de solist als de aandacht die bepaalt welke paden nu ontplooid worden.

Muziek wordt zo een model voor hoe het bewustzijn met ervaring omgaat: het verleden nemen, het herstructureren en er nieuwe betekenis aan geven, zonder de wortels te vernietigen.

Wat Voegt Dit Toe aan het Geluid van de Planeet?

TECHNO-UTOPIA introduceert een nieuw register van de mens-AI-relatie in de aardse soundtrack. Het is niet het register van angst ('we worden vervangen') of gedachteloos enthousiasme ('laat AI alles maar schrijven'), maar dat van bewust meesterschap. Het orkest klinkt samen met zijn eigen digitale geheugen; de solist balanceert op de grens van het akoestische en het algoritmische. De AI blijft niet achter de schermen, maar treedt op als een instrument dat bedoeld is om het menselijke te versterken, niet te elimineren.

Het werk van Laidlaw en Kanga markeert een subtiele maar belangrijke verschuiving: muziek blijft een domein waarin we leren leven met AI op een manier die ons helpt onze eigen diepte te horen, in plaats van onze stem te overstemmen. Het is een stap naar een realiteit waarin muziek niet alleen 'over gevoelens gaat', maar ons helpt te herinneren hoe de mens klinkt wanneer hij niet bang is zichzelf te verrijken met technologie, terwijl de kern behouden blijft.