Thứ Sáu Đen Tối: Nguồn Gốc Lịch Sử và Gánh Nặng Môi Trường

Đỉnh điểm của làn sóng tiêu dùng đại chúng đang đến rất gần, dự kiến đạt mức cao nhất vào tuần cuối cùng của tháng 11 năm 2025. Để tối đa hóa lợi nhuận, nhiều thương hiệu đã kéo dài các chương trình khuyến mãi, biến một sự kiện giảm giá đơn lẻ thành “Tuần lễ Đen” kéo dài hoặc thậm chí là các cuộc chạy đua “siêu giảm giá” kéo dài cả tháng. Sự kiện tiêu dùng này, chính thức neo vào ngày 28 tháng 11 năm 2025, đang được phân tích dưới góc độ lịch sử sâu xa, gánh nặng sinh thái ngày càng tăng, và tâm lý phức tạp của người mua hàng, tất cả đều đối lập với những lời kêu gọi ngày càng mạnh mẽ hướng tới các mô hình tiêu dùng bền vững hơn.

“Thứ Sáu Đen” năm 2025 hiện đại được đánh dấu bằng các chiến dịch tiếp thị đầy tính cạnh tranh, thường đi kèm với những cảnh tượng hỗn loạn: đám đông người tiêu dùng kiên nhẫn chờ đợi cửa hàng mở cửa lúc nửa đêm, và các thiết bị điện tử được chất đống trên pallet. Giai đoạn này kích hoạt các yếu tố tâm lý mạnh mẽ, chẳng hạn như việc tạo ra sự khan hiếm giả tạo và nỗi sợ bỏ lỡ (FOMO). Các nghiên cứu được thực hiện bởi Trường Kinh doanh IE Business School ở Tây Ban Nha cho thấy, mặc dù việc giảm giá mang lại sự hài lòng ngắn hạn, chúng lại dẫn đến mua sắm bốc đồng và gia tăng nợ nần. Dữ liệu khảo sát tại Vương quốc Anh củng cố xu hướng này: 40% người tham gia sau đó đã bày tỏ sự hối tiếc về những món đồ họ đã mua trong ngày này.

Nguồn gốc của “Thứ Sáu Đen” bắt nguồn từ Hoa Kỳ, nơi thuật ngữ này lần đầu tiên xuất hiện ở Philadelphia vào những năm 1960. Cảnh sát địa phương đã sử dụng nó để mô tả sự hỗn loạn do lượng lớn người mua sắm và tắc nghẽn giao thông gây ra trước một trận bóng đá quan trọng. Sau đó, các nhà bán lẻ đã tái định nghĩa thuật ngữ này, biến màu “đen” thành biểu tượng của lợi nhuận, vì đây là ngày mà các cửa hàng chuyển từ tình trạng thua lỗ sang có lãi, đánh dấu sự khởi đầu của mùa mua sắm Giáng sinh.

Sự diễn giải tiếp thị này, được các nhà bán lẻ phổ biến rộng rãi vào những năm 1980, gắn thuật ngữ này với việc chuyển đổi sổ sách kế toán sang “con số màu đen” – tức là lợi nhuận ròng.

Cùng với sự phát triển của Internet vào những năm 2000, “Thứ Sáu Đen” đã vượt ra khỏi phạm vi các cửa hàng vật lý và trở thành một hiện tượng thương mại điện tử toàn cầu. Tại Nga, truyền thống này xuất hiện vào đầu những năm 2010 và phát triển những đặc điểm riêng biệt, chẳng hạn như kéo dài đợt giảm giá thành một tuần hoặc thậm chí cả tháng. Trong giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2025, “Thứ Sáu Đen” đã chuyển mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên số, đi kèm với việc tích hợp mạng lưới thần kinh nhân tạo và các công nghệ mới nhằm tối đa hóa lợi ích cho cả người mua và người bán.

Giữa sự bùng nổ thương mại này, một phong trào phản đối đang lớn mạnh. Tổ chức môi trường Greenpeace đã gọi “Thứ Sáu Đen” là “ngày đen tối cho môi trường”, chỉ ra sự gia tăng đáng kể lượng khí thải nhà kính và việc lãng phí tài nguyên. Tổ chức môi trường DUH của Đức cũng đưa ra những lời chỉ trích tương tự. Đáp lại tình trạng tiêu dùng quá mức, các phong trào phản văn hóa như “Ngày Không Mua Gì” (Kauf-nix-Tag) và “Thứ Sáu Xanh” đã xuất hiện, kêu gọi sự lựa chọn có ý thức hơn. Các nghiên cứu tâm lý học nhấn mạnh rằng sự khao khát giảm giá kích hoạt hệ thống khen thưởng của não bộ, gây ra sự giải phóng dopamine, từ đó củng cố hành vi bốc đồng, đặc biệt là trong điều kiện thời gian bị giới hạn.