Black Friday: Oorsprong en de Ecologische Voetafdruk van Massaconsumptie

Het hoogtepunt van de massaconsumptie nadert zijn piek in de laatste week van november 2025. Veel merken, in een poging hun winst te maximaliseren, verlengen hun promotieperiodes. Hierdoor wordt een eendaagse uitverkoop vaak omgevormd tot een 'Zwarte Week' of zelfs een maandlange marathon van 'superkortingen'. Dit consumentenevenement, officieel gepland rond 28 november 2025, wordt onder de loep genomen vanwege zijn diepe historische wortels, de toenemende ecologische druk en de complexe psychologie van de koper. Dit alles staat in schril contrast met de groeiende roep om duurzamere consumptiepatronen.

De hedendaagse Zwarte Vrijdag van 2025 werd gekenmerkt door felle marketingcampagnes. Deze gingen vaak gepaard met taferelen van opwinding: drommen consumenten die bij middernacht stonden te wachten op de opening van de winkels, en elektronica die op pallets was uitgestald. Deze periode activeert psychologische mechanismen, zoals het kunstmatig creëren van schaarste en de angst om iets mis te lopen (FOMO). Onderzoek uitgevoerd door de IE Business School in Spanje wijst uit dat hoewel kortingen kortstondige voldoening schenken, ze onvermijdelijk leiden tot impulsieve aankopen en de opbouw van schulden. Cijfers uit een Britse enquête onderschrijven deze trend: 40% van de respondenten gaf later spijt te hebben van de aankopen die zij op die dag hadden gedaan.

De oorsprong van Zwarte Vrijdag ligt in de Verenigde Staten, waar de term voor het eerst opdook in de jaren zestig in Philadelphia. Lokale politieagenten gebruikten de term om de chaos te beschrijven die ontstond door de grote stroom shoppers en de verkeersopstoppingen voorafgaand aan een belangrijke voetbalwedstrijd. Later herinterpreteerden detailhandelaren deze benaming. Zij maakten van het woord 'zwart' een symbool van winst, aangezien winkels op die dag de overstap maakten van verlies naar winst, wat de start van het kerstinkopenseizoen markeert.

Met de opkomst van het internet in de jaren 2000 breidde Zwarte Vrijdag zich uit buiten de fysieke winkels en groeide het uit tot een mondiaal fenomeen in de online handel. In Rusland deed deze traditie haar intrede begin jaren 2010 en kreeg zij haar eigen unieke kenmerken, zoals het uitbreiden van de uitverkoop naar een week of zelfs een hele maand. Tussen 2020 en 2025 transformeerde Zwarte Vrijdag verder in het digitale tijdperk, waarbij de inzet van neurale netwerken en nieuwe technologieën werd gebruikt om de voordelen voor zowel kopers als verkopers te maximaliseren.

De marketinginterpretatie, die in de jaren tachtig door de detailhandel werd gepopulariseerd, legt de link tussen de term en de overgang naar 'zwarte cijfers' in de boekhouding – oftewel, winst.

Te midden van deze commerciële hoogtijdagen groeit ook de kritische beweging. De milieuorganisatie Greenpeace bestempelde Zwarte Vrijdag als een 'zwarte dag voor het milieu', wijzend op de aanzienlijke toename van broeikasgasemissies en het verspillende gebruik van hulpbronnen. De Duitse milieuorganisatie DUH deelt soortgelijke kritiek. Als reactie op dit hyperconsumptiegedrag zijn tegenculturen ontstaan, zoals de 'Koop-niets-dag' (Kauf-nix-Tag) en de 'Groene Vrijdag', die pleiten voor bewuste keuzes. Psychologisch onderzoek benadrukt dat de drang naar kortingen het beloningssysteem in de hersenen activeert, wat leidt tot een dopamine-afgifte. Dit versterkt impulsief gedrag, zeker wanneer de tijd beperkt is.