Niezwykła wytrzymałość jerzyka zwyczajnego: Dziesięć miesięcy w ciągłym locie

Nowe badania naukowe jednoznacznie potwierdziły zdumiewającą wytrzymałość jerzyka zwyczajnego (Apus apus), gatunku ptaka, który potrafi pozostawać w locie nieprzerwanie przez dziesięć miesięcy. To niezwykłe osiągnięcie zostało udokumentowane przez zespół badaczy kierowany przez profesora Andersa Hedenströma z Uniwersytetu w Lund w Szwecji. Wyniki tej pracy, opublikowane w prestiżowym czasopiśmie Current Biology w 2016 roku, rzucają nowe światło na wyjątkowe adaptacje ewolucyjne tego ptaka do życia niemal wyłącznie w powietrzu.

Naukowcy śledzili trajektorie lotu trzynastu osobników jerzyka za pomocą miniaturowych rejestratorów danych. Urządzenia te były wyposażone w akcelerometry do precyzyjnego mierzenia aktywności oraz czujniki światła, które pozwalały określić ich położenie geograficzne. Analiza zgromadzonych danych wykazała, że poza okresem lęgowym, ptaki te spędzają w powietrzu ponad 99,5% swojego czasu. Jerzyki zdobywają pożywienie, łapiąc owady w locie, a naukowcy wysuwają hipotezę, że sen również odbywa się w trakcie długich migracji z Europy Północnej aż do Afryki Środkowej. Na lądzie ptaki te osiadają zaledwie przez około dwa miesiące w roku, poświęcając ten czas wyłącznie na budowę gniazd i wychów potomstwa w północnych rejonach występowania.

Krótkie nogi jerzyków czynią je wyjątkowo niezdarnymi i narażonymi na ataki drapieżników naziemnych, co prawdopodobnie wymusza na nich niemal stałą obecność w przestrzeni powietrznej. Badacze koncentrują się obecnie na rozwikłaniu fizjologicznych mechanizmów umożliwiających ptakom zapadanie w sen bez konieczności lądowania. Fizjologia jerzyka obejmuje zdolność do wejścia w stan torporu, przypominający stan hibernacji, w obliczu nagłego ochłodzenia lub niedoboru pokarmu. Stan ten pozwala im drastycznie zredukować metabolizm. Dorosłe osobniki mogą pozostawać w torporze do dwóch dób, natomiast młode są w stanie utrzymać ten stan nawet przez pięć dni.

Jerzyk zwyczajny uchodzi za jednego z najszybszych ptaków w Europie. Podczas grupowych przelotów nad swoimi terytoriami, kolonie potrafią osiągać prędkości dochodzące do 220 kilometrów na godzinę podczas nurkowania. Tylko nieliczne gatunki są szybsze w pikowaniu: jerzyk alpejski (Apus melba) osiąga 250 km/h, a krogulec (Falco subbuteo), który stanowi dla jerzyków naturalne zagrożenie drapieżne, rozpędza się do 240 km/h. Młode ptaki, opuszczające gniazdo pod koniec lipca, wykazują umiejętności lotnicze porównywalne z dorosłymi i, co ciekawe, nigdy już nie wracają do miejsca wyklucia.

Odkrycia te stanowią potwierdzenie hipotezy wysuniętej już w latach 70. XX wieku przez walijskiego ornitologa Ronalda Lockleya. Jerzyki wykazują silną wierność miejscom lęgowym, powracając do tej samej kolonii w Europie Środkowej zazwyczaj około 1 maja. Wiele par utrzymuje swoją relację przez kolejne sezony. W okresie lęgowym, kiedy samice wysiadują jaja (zazwyczaj 2 do 3) i karmią pisklęta, ptaki latają aktywnie aż do zapadnięcia zmroku. Dane te jednoznacznie wskazują, że dla jerzyka lot jest fundamentalnym warunkiem przetrwania, co wymaga niezwykle wydajnej pracy metabolicznej, wspieranej między innymi przez czterokomorowe serce i podwójny system oddechowy.