Thiếu Hụt Natri: Yếu Tố Quyết Định Phân Bố Của Các Loài Thú Ăn Cỏ Khổng Lồ Châu Phi

Một nhóm các nhà khoa học quốc tế, bao gồm các chuyên gia từ Đại học Bắc Arizona (NAU) và Đại học Thành phố New York (CUNY), đã khám phá ra một yếu tố quan trọng nhưng trước đây bị đánh giá thấp, chi phối phạm vi sinh sống và mật độ của các loài động vật có vú trên cạn lớn nhất châu Phi. Nghiên cứu này, được công bố trên tạp chí uy tín Nature Ecology & Evolution vào tháng 12 năm 2025, tập trung vào tính sẵn có của natri, hay còn gọi là muối ăn, trong hệ thực vật của lục địa này. Tác giả chính của công trình, Andrew Abraham, chỉ ra rằng sự dao động về nồng độ natri trong thực vật châu Phi có thể lên tới hàng nghìn lần, biến khoáng chất này trở thành một thứ “xa xỉ phẩm” đối với các loài động vật ăn cỏ hoang dã.

Đối với các loài thú ăn cỏ khổng lồ như voi, tê giác và hươu cao cổ, nhu cầu về natri—vốn cần thiết cho dẫn truyền thần kinh, co cơ và duy trì cân bằng nước—tăng đáng kể tương ứng với khối lượng cơ thể của chúng. Điều này củng cố giả thuyết rằng nguy cơ thiếu hụt natri có mối tương quan trực tiếp với kích thước của động vật, trong khi đối với thực vật, nguyên tố này lại không giữ vai trò sống còn đến vậy. Bằng cách đối chiếu bản đồ chi tiết về hàm lượng natri trong hệ thực vật với dữ liệu về mật độ quần thể và phân tích phân động vật, các nhà nghiên cứu đã xác định rõ ràng các khu vực khan hiếm khoáng chất. Những dị thường trước đây trong phân bố động vật giờ đây đã có cơ sở khoa học vững chắc thông qua lăng kính của sự thiếu hụt khoáng chất.

Những quy luật được phát hiện này giải thích rõ ràng cho hành vi địa thực (geophagy) đặc trưng của các loài thú ăn cỏ lớn. Ví dụ, voi ở Kenya thường xuyên thực hiện các chuyến di cư đến các hang động như Kitum, nằm trên sườn núi lửa Elgon, để dùng ngà đào lấy các loại đá và đất giàu natri. Hành vi tương tự, bao gồm việc ăn đất mặn từ đáy sông trong các khu rừng Congo, là phản ứng trực tiếp đối với sự thiếu hụt khoáng chất trong chế độ ăn uống chính của chúng. Hơn nữa, người ta còn ghi nhận những trường hợp khỉ đột tranh giành những loại thực vật mặn nhất, và các đàn linh dương đầu bò, ngựa vằn, và tê giác thường xuyên ghé thăm các vũng muối tự nhiên trải dài từ Maasai Mara đến Kalahari.

Các nhà nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng yếu tố muối này có thể là lời giải thích cho sự vắng mặt của nhiều loài thú ăn cỏ lớn tại những khu vực có năng suất sinh thái cao nhưng lại nghèo natri ở Tây Phi. Giáo sư Chris Doughty, chuyên gia về sinh thái thông tin từ NAU, nhấn mạnh rằng sự khan hiếm natri đóng vai trò quan trọng trong việc giới hạn số lượng của những gã khổng lồ này, có lẽ song hành cùng các yếu tố khác như nạn săn trộm và độ phì nhiêu đất đai thấp. Đây là một góc nhìn mới mẻ, cho thấy sự cân bằng vi mô của khoáng chất có thể là nút thắt cổ chai sinh thái.

Từ góc độ bảo tồn, những phát hiện này mang lại hệ quả sâu sắc, bởi vì một phần đáng kể các khu vực bảo tồn hiện tại nằm trong cảnh quan có hàm lượng natri thấp. Điều này vô tình có thể làm gia tăng tần suất xung đột giữa con người và động vật hoang dã, do động vật, trong cơn khát khoáng chất cấp bách, buộc phải tìm kiếm nguồn natri gần các khu dân cư. Các nhà khoa học kiên quyết rằng cần phải xem xét yếu tố natri khi quy hoạch các khu bảo tồn mới và xây dựng chiến lược quản lý quần thể, nhằm đảm bảo sự tồn tại lâu dài của các quần thể thú ăn cỏ khổng lồ trên lục địa.