Esad'ın Devrilmesinin Birinci Yılında Suriye: Yeniden Yapılanma Çabaları ve İstikrar Sınamaları

8 Aralık 2025 tarihi, Suriye için, Beşar Esad'ın yaklaşık yirmi beş yıllık yönetiminin ve ardından gelen on dört yıllık iç savaşın sona ermesinin birinci yıl dönümünü işaret ediyor. Bu bir yıllık süreç, Hayat Tahrir el-Şam'ın (HTŞ) öncülüğündeki bir operasyonun ardından isyancıların Halep, Hama ve Humus'taki Suriye ordusunun hızla çöküşünü takiben Şam'ı ele geçirmesiyle başlayan büyük değişimin muhasebesini sunuyor.

Devrik lider Beşar Esad, en büyük destekçisi Rusya'ya sığınırken, eski HTŞ lideri Ahmed el-Şara, 29 Ocak 2025'te resmen Suriye'nin geçici Cumhurbaşkanı olarak göreve başladı. Yeni yönetim, zorunlu askerliğin kaldırılması gibi somut iyileştirmeler kaydetti; bu uygulama iç savaşla birlikte en az altı yıla uzamıştı. Ayrıca, daha önce dövizle ilgili konuşmanın bile tutuklanmaya yol açtığı baskıcı atmosferin sona ermesiyle, sivil özgürlüklerde bir rahatlama yaşandı.

Uluslararası alanda normalleşme adımları atıldı. Avrupa Birliği, Mayıs 2025'te ekonomik yaptırımları kaldırma kararı aldı ve bu karar resmen kabul edildi; bu kapsamda Merkez Bankası dahil yirmi dört kuruluş yaptırım listesinden çıkarıldı. ABD Başkanı Donald Trump'ın Kasım 2025'te Şara ile görüşmesinin ardından yaptırım muafiyetleri uygulandı. Bu diplomatik açılım, ülkenin uluslararası siyasete yeniden entegrasyon çabalarının bir parçası olarak değerlendiriliyor.

Ancak, bu olumlu gelişmelere rağmen, ülkenin istikrarı derin iç zorluklarla sınanmaya devam ediyor. Geçen yıl, Mart 2025'te Alevilere ve Temmuz 2025'te Dürzilere yönelik belgelenmiş toplu şiddet olayları yeniden alevlendi. Eleştirmenler, geçiş dönemi adaletinin yavaş ilerlemesinin ve geçmişteki vahşetler için hesap verebilirliğin eksikliğinin kırılgan istikrarı tehdit ettiğini belirtiyor.

Yeniden yapılanma çabaları devam ederken, Uluslararası Göç Örgütü (IOM) verilerine göre, 2025'te 782 bin Suriyeli ülkesine geri dönerken, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), Aralık 2024'ten bu yana 860.000'den fazla kişinin geri döndüğünü raporladı. Türkiye İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya'nın 1 Kasım'daki açıklamasına göre Türkiye'den dönenlerin sayısı 550 bindi. Ancak geri dönen 1,9 milyon yerinden edilmiş kişi ve yaklaşık 1,2 milyon mültecinin evlerine dönüşü, yetersiz konut, iş ve temel hizmetlere erişim eksikliği gibi engellerle karşılaşıyor.

Geçici Hükümet, 29 Mart 2025'te kuruldu ve ilk parlamenter seçimler Ekim 2025'te gerçekleştirildi. Adalet Bakanı Mazhar El-Veys ve Ulusal Geçiş Dönemi Adaleti Kurumu Başkanı Abdülbasit Abdüllatif, yargı kurumları arasındaki koordinasyonu güçlendirerek hukuki çerçeveyi tamamlamayı hedefliyor. Öte yandan, Cumhurbaşkanı Şara, Doha Forumu'nda yaptığı konuşmada, İsrail'in 8 Aralık 2024'ten bu yana binden fazla hava saldırısı düzenlediğini belirterek, ülkesinin uluslararası aktörlerle birlikte İsrail'in işgal ettiği bölgelerden çekilmesi için çalıştığını ifade etti. Kuzeydeki PKK bağlantılı SDG varlığı ve güneydeki İsrail müdahaleleri, yeni yönetimin karşılaştığı jeopolitik baskıları temsil ediyor.

Geçiş sürecinin, yeni seçimlere kadar en fazla beş yıl sürmesi planlanıyor. Bu süre zarfında kalıcı istikrarın sağlanması, adalet ve güvenlik açıklarının kapatılmasına bağlı görünüyor.