Phát Hiện Vụ Bùng Nổ Tia Gamma Lâu Nhất Lịch Sử GRB 250702B: Dấu Hiệu Tiềm Năng Của Lỗ Đen Khối Lượng Trung Bình

Cộng đồng thiên văn học vừa xác nhận việc ghi nhận vụ bùng nổ tia gamma (GRB) kéo dài nhất từng được biết đến, mang ký hiệu GRB 250702B. Sự kiện này được kính viễn vọng không gian Fermi của NASA phát hiện vào ngày 2 tháng 7 năm 2025. Giai đoạn phát xạ tia gamma ban đầu của hiện tượng này kéo dài tối thiểu bảy giờ đồng hồ, một con số gần gấp đôi kỷ lục trước đó đối với các GRB đã được lập danh mục. Đáng chú ý hơn, hiện tượng này còn thể hiện các xung bùng phát lặp lại, kéo dài tổng thời gian hoạt động của nó ra nhiều ngày. Điều này đã mang lại cho các nhà khoa học một khoảng thời gian nghiên cứu chi tiết chưa từng có.

Bản chất của hiện tượng vũ trụ này nằm ở việc ghi nhận một vụ nổ kéo dài bất thường, thách thức các mô hình GRB tiêu chuẩn hiện hành. Nó có thể đại diện cho quan sát trực tiếp đầu tiên về sự kiện phá hủy thủy triều của một ngôi sao bởi một lỗ đen có khối lượng trung gian (IMBH), với khối lượng ước tính nằm trong khoảng từ 100 đến 100.000 lần khối lượng Mặt Trời. Việc phát hiện ban đầu vào ngày 2 tháng 7 năm 2025 đã kích hoạt một phản ứng toàn cầu phối hợp ngay lập tức, sử dụng các công cụ mặt đất mạnh mẽ, bao gồm Đài quan sát Nam Âu (ESO) và các kính viễn vọng của Quỹ Khoa học Quốc gia (NSF). Nguồn phát tín hiệu này nằm trong một thiên hà xa xôi, đồ sộ và giàu bụi, cách Trái Đất hàng tỷ năm ánh sáng.

Mô tả chi tiết cho thấy làn sóng bức xạ gamma ban đầu kéo dài bảy giờ, sau đó là các đợt bùng phát lặp đi lặp lại trong suốt nhiều ngày. Hiện tượng này có thể là kết quả của một luồng plasma di chuyển với tốc độ gần bằng tốc độ ánh sáng tương tác với khí và bụi dày đặc xung quanh. Các nhà nghiên cứu chủ chốt, bao gồm Eliza Neitz từ Đại học George Washington và Trung tâm Bay Vũ trụ Goddard của NASA, cùng với Jonathan Carney từ Đại học Bắc Carolina tại Chapel Hill, đang tích cực phân tích dữ liệu thu thập được. Eliza Neitz nhận xét rằng vụ nổ này hoàn toàn khác biệt so với bất cứ điều gì được quan sát trong 50 năm qua, gợi ý về một cơ chế bùng nổ vũ trụ mới mẻ.

Nỗ lực chung của nhiều cơ sở nghiên cứu, bao gồm việc sử dụng các thiết bị như Kính viễn vọng Rất Lớn (VLT) của ESO, Kính viễn vọng Victor M. Blanco 4 mét của NSF, và các kính viễn vọng thuộc Đài quan sát Quốc tế Gemini, đã cho phép theo dõi sự kiện này trong suốt 18 ngày. Ánh sáng từ GRB 250702B đã bắt đầu hành trình đến chúng ta từ khoảng 8 tỷ năm trước. Các quan sát bằng Kính viễn vọng Không gian James Webb (JWST) và Kính viễn vọng Không gian Hubble đã tiết lộ rằng bức xạ đang xuyên qua những dải bụi dày đặc trong thiên hà chủ. Eric Burns từ Đại học Bang Louisiana nhấn mạnh rằng chỉ nhờ sức mạnh tổng hợp của các thiết bị trên nhiều tàu vũ trụ, bao gồm cả Swift và Psyche, mà giới khoa học mới có thể hiểu rõ toàn bộ sự kiện này.

Trong khi các lời giải thích thông thường cho GRB bao gồm sự sụp đổ của các siêu sao xanh khổng lồ hoặc các sự kiện phá hủy thủy triều (TDE), GRB 250702B lại không hoàn toàn phù hợp với bất kỳ danh mục nào trong số này. Trong số các giả thuyết khác, mô hình về sự hợp nhất giữa một lỗ đen sao và một ngôi sao hydro đang được xem xét. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng những kịch bản như sụp đổ lõi sao (collapsar) hay TDE siêu nhỏ cũng không giải thích đầy đủ tất cả các đặc điểm quan sát được, nhấn mạnh tính độc đáo của GRB 250702B trong bối cảnh khoảng 15.000 GRB đã được ghi nhận kể từ năm 1973. Nếu kịch bản ngôi sao bị lỗ đen khối lượng trung bình phá hủy được xác nhận, sự kiện này sẽ cung cấp dữ liệu thực nghiệm vô cùng quan trọng về sự tồn tại của các lỗ đen có khối lượng “trung bình” này.