Hạn Hán Lịch Sử Tiếp Diễn Tại Lưu Vực Sông Tigris-Euphrates Giữa Bối Cảnh Căng Thẳng Nước Mang Tính Địa Chính Trị

Hệ thống sông ngòi Tigris và Euphrates hiện đang phải đối mặt với mực nước ở mức thấp kỷ lục trong năm 2025, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nhân đạo và chính trị nghiêm trọng ảnh hưởng đến Syria, Iraq và Iran. Tình trạng khô hạn kéo dài này càng trở nên tồi tệ hơn do biến đổi khí hậu do con người gây ra, làm gia tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của các đợt hạn hán kéo dài nhiều năm trong khu vực.

Khu vực bao gồm Lưỡng Hà Màu Mỡ và Iran đã phải hứng chịu lượng mưa cực kỳ thấp cùng nhiệt độ tăng cao kể từ mùa đông phương bắc năm 2020/2021. Điều này dẫn đến một đợt hạn hán nông nghiệp được phân loại từ 'cực đoan' đến 'ngoại lệ' dựa trên Chỉ số Lượng mưa và Bốc hơi Tiêu chuẩn (SPEI). Đối với Iraq, năm 2025 được ghi nhận là năm khô hạn nhất kể từ năm 1933, cho thấy mức độ nghiêm trọng của tình trạng khẩn cấp về nước hiện nay. Lưu lượng nước đổ vào lưu vực Tigris và Euphrates đã giảm tới 27 phần trăm so với mức trung bình dài hạn so với năm trước.

Các nhà chức trách Iraq báo cáo chỉ nhận được chưa đến 35 phần trăm lượng nước theo phân bổ lịch sử của họ. Sự thiếu hụt này phần lớn được quy cho các dự án xây dựng đập ở thượng nguồn tại các nước láng giềng Thổ Nhĩ Kỳ và Iran. Hậu quả là, các hồ chứa quốc gia đang ở mức cực kỳ thấp, với lượng nước dự trữ chỉ còn bằng 8 phần trăm tổng dung tích chứa, giảm 57 phần trăm so với năm trước. Tình hình này kéo theo những hệ lụy trực tiếp về chính trị và kinh tế. Tại Iraq, cuộc khủng hoảng đã buộc chính phủ phải đình chỉ việc trồng lúa mì kể từ tháng 9 năm 2025 do nguồn lực không đủ, đe dọa an ninh lương thực quốc gia.

Thành phố Basra ở phía nam, nơi sinh sống của 3,5 triệu dân, đặc biệt dễ bị tổn thương. Nơi đây ngày càng phụ thuộc vào nguồn nước được vận chuyển bằng xe bồn, và tình trạng xâm nhập mặn đã được ghi nhận đang ảnh hưởng đến các loài sinh vật biển địa phương. Tình trạng thiếu nước này đang gây ra những xáo trộn lớn trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của người dân.

Syria cũng đang phải hứng chịu những tác động tàn khốc, với lượng mưa được báo cáo đã giảm gần 70 phần trăm. Điều này đã làm tê liệt ước tính 75 phần trăm diện tích đất canh tác phụ thuộc vào mưa của đất nước, dẫn đến dự báo thiếu hụt lúa mì lên tới 2,73 triệu tấn. Nhóm Phân tích Thời tiết Thế giới (World Weather Attribution) trước đây đã lưu ý rằng khả năng xảy ra một đợt hạn hán như vậy trong lưu vực đã tăng lên gấp 25 lần do mức độ ấm lên 1,3°C từ biến đổi khí hậu do con người gây ra.

Tại Iran, thủ đô Tehran đang đối mặt với nguy cơ phải áp dụng chế độ phân phối khẩn cấp nếu lượng mưa không đến trước tháng 12 năm 2025, bởi vì nông nghiệp tiêu thụ hơn 90 phần trăm lượng nước của quốc gia này. Đây là một thách thức lớn đối với công tác quản lý tài nguyên nước quốc gia.

Các nỗ lực ngoại giao đã mang lại một số điều chỉnh tạm thời. Sau cuộc họp với các quan chức Iraq vào ngày 1 tháng 7 năm 2025, Thổ Nhĩ Kỳ đã xả một lưu lượng tăng cường là 420 mét khối mỗi giây vào sông Tigris. Tuy nhiên, các báo cáo cho thấy sự giảm nhẹ này chỉ là ngắn ngủi, khi lưu lượng sớm quay trở lại dưới mức trung bình hàng năm. Iraq phụ thuộc vào Thổ Nhĩ Kỳ và Iran cho gần 75 phần trăm nguồn nước ngọt của mình, điều này nhấn mạnh tính nhạy cảm về địa chính trị của các thỏa thuận quản lý nước. Sự ổn định lâu dài của an ninh nguồn nước trong khu vực phụ thuộc vào các hiệp định ngoại giao ràng buộc và vững chắc, khi sự quản lý yếu kém trong nước và các hạn chế từ thượng nguồn tiếp tục gây căng thẳng cho huyết mạch của hàng triệu người dân trong lưu vực.