Cá Voi Giết Người Lắng Nghe Cá Heo: Nghiên Cứu Mới Tại Bờ Biển British Columbia

Những phát hiện mới được ghi nhận ngoài khơi bờ biển British Columbia đã hé lộ một hình thức hợp tác liên loài bất thường: Cá voi sát thủ (Orcinus orca) phương Bắc, vốn chuyên săn bắt cá hồi lớn, đang tận dụng cá heo mũi chai Thái Bình Dương như những người trinh sát âm thanh. Công trình nghiên cứu này, được đăng tải trên tạp chí Scientific Reports, đã dịch chuyển góc nhìn truyền thống về sự cạnh tranh giữa các loài săn mồi sang một bức tranh về mối quan hệ đôi bên cùng có lợi.

Một nhóm các nhà khoa học đến từ Đại học British Columbia (UBC), Đại học Dalhousie, Viện Leibniz và Viện Hakai đã ghi lại chi tiết cách thức cá voi sát thủ theo sát cá heo trong các đợt lặn tìm thức ăn. Phân tích cho thấy cá voi sát thủ cố ý giảm thiểu khả năng định vị bằng tiếng vang của mình, thực chất là “nghe lén” tiếng lách cách của cá heo để xác định chính xác vị trí của cá hồi vua (chinook salmon) – mục tiêu săn mồi chủ yếu của chúng. Để thực hiện điều này, các nhà nghiên cứu đã sử dụng máy bay không người lái và các cảm biến sinh học gắn bằng giác hút, ghi lại chuyển động ba chiều, âm thanh và hồ sơ lặn sâu hơn 30 mét.

Trong các hoạt động thực địa diễn ra vào mùa hè năm 2019 và 2020 tại khu vực eo biển Johnstone và eo biển Nữ hoàng Charlotte, các nhà khoa học đã ghi nhận 258 lần cá heo di chuyển gần những cá thể cá voi sát thủ được gắn thiết bị. Cá heo, vốn thường săn các con mồi nhỏ hơn như cá trích và không thể nuốt trọn cá hồi lớn, trong những tình huống này lại đóng vai trò là những kẻ truy đuổi tích cực cá hồi vua – loài cá có thể dài gần một mét. Cá voi sát thủ thu được lợi thế trong việc tìm kiếm con mồi lớn dưới độ sâu, và sau đó, như đã được chứng kiến ít nhất tám lần, chúng chia sẻ chiến lợi phẩm: sau khi tóm và xé cá trên mặt nước, cá heo ngay lập tức nhặt những mảnh vụn và vảy cá.

Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu, lợi ích dành cho cá heo không chỉ dừng lại ở thức ăn. Cá heo thường xuyên trở thành con mồi của các nhóm cá voi sát thủ di cư (ăn thịt động vật có vú) hoạt động trong cùng khu vực. Ngược lại, cá voi sát thủ phương Bắc thường tránh xa những nhóm này. Việc liên minh với cá voi sát thủ ăn cá có thể mang lại cho cá heo sự bảo vệ bổ sung: các quan sát không ghi nhận bất kỳ trường hợp gây hấn nào từ phía cá voi sát thủ phương Bắc. Điều này củng cố giả thuyết về sự hợp tác, thay vì cho rằng cá heo là những “kẻ ký sinh phiền phức” chuyên đi ăn cắp thức ăn.

Trí tuệ ẩn giấu trong âm thanh

Nếu nhìn từ góc độ kỹ thuật, đây chỉ là một hình thức kiếm ăn hợp tác liên loài hiếm gặp. Nhưng nếu nâng tầm nhìn lên một chút, một tầng ý nghĩa khác sẽ xuất hiện.

Chúng ta nhận thấy rằng:

• Các loài mà chúng ta thường xem là “kẻ săn mồi tàn nhẫn” lại có khả năng hình thành các liên minh tinh tế, phản trực giác;

Nếu xem hành tinh như một dàn nhạc, nghiên cứu này bổ sung thêm một dòng quan trọng vào bản tổng phổ: đại dương không chỉ biết hát mà còn biết lắng nghe để những giọng ca khác nhau trở thành sự khuếch đại lẫn nhau thay vì gây nhiễu loạn.

Điều này gợi nhớ đến lời của Mozart khi ông nhận xét rằng “âm nhạc không nằm ở các nốt nhạc, mà nằm giữa chúng” – nằm ở cách các âm thanh tương quan, tạo không gian cho nhau và hòa quyện thành một hình thái sống động, có hơi thở.

Cá voi sát thủ và cá heo đã nhắc nhở chúng ta rằng với hành tinh cũng vậy: điều cốt lõi không chỉ nằm trong tiếng la hét và tiếng lách cách, mà nằm ở việc một loài biết cách hạ thấp tiếng nói của mình vào những thời điểm nhất định để lắng nghe loài khác – và cùng nhau dò đường chính xác hơn trong cõi sâu thẳm.

Định vị bằng tiếng vang của biển và của tâm thức

Về cơ bản, định vị bằng tiếng vang dựa trên một nguyên tắc đơn giản và tuyệt đẹp: âm thanh phát ra từ bạn, chạm vào không gian, các vật thể, ranh giới và quay trở lại bạn dưới dạng thông tin – về những gì xung quanh và vị trí của chính bạn.

Cá heo phát ra tiếng lách cách, sóng âm phản xạ từ cá, đáy biển, băng, và dựa vào tín hiệu phản hồi, nó có thể “nhìn thấy” thế giới trong bóng tối.

Nếu dịch chuyển tiêu điểm một chút, chúng ta cũng làm điều tương tự – chỉ sử dụng những loại sóng khác. Trạng thái của chúng ta cũng liên tục phát ra bên ngoài:

• Cách chúng ta nói chuyện,

Đây cũng là một dạng xung lực, quét dò không gian: con người đáp lại bằng lời nói, cử chỉ, sự im lặng, và dựa vào phản hồi này, chúng ta hiểu được nơi nào hiện tại an toàn, mối quan hệ nào đang thân thiết, và nơi nào ta cảm thấy dễ thở.

Nói một cách đơn giản nhất: định vị bằng tiếng vang không chỉ là về sonar, mà là về cách bất kỳ trung tâm sống nào cũng kiểm tra thế giới để tìm sự cộng hưởng, và dựa vào tín hiệu phản hồi để ghi nhớ mình là ai và vị trí của mình ở đâu.

Cá voi sát thủ trong nghiên cứu mới này giảm tiếng ồn của mình để nghe cá heo. Trong cuộc sống của mình, chúng ta cũng có thể làm điều tương tự: đôi khi loại bỏ đi tiếng ồn nội tâm để nghe được thế giới thực sự phản hồi điều gì – và “tần số” nào quay trở lại khi chúng ta phát ra một cách chân thật và đúng đắn nhất.