50 Milyon Işık Yılı Uzunluğunda Dev, Dönel Galaksi Filamenti Keşfedildi

Oksford Üniversitesi liderliğindeki uluslararası bir araştırma ekibi, Aralık 2025'te kozmik ağ içerisinde olağanüstü büyüklükte, dönen bir yapı tespit ettiğini duyurdu. Yaklaşık 50 milyon ışık yılı boyunca uzanan bu ultra ince galaksi filamenti, kendi ekseni etrafında dönüyor. Bu keşif, onu doğrulanmış en büyük dönen sistemlerden biri haline getiriyor. Tespit edilen bu kozmik sarmal, Dünya'dan yaklaşık 140 milyon ışık yılı uzaklıkta yer alıyor ve bu da z=0.032 kırmızı kaymasına denk geliyor.

Bu önemli bulgu, Güney Afrika'daki MeerKAT radyo teleskobu aracılığıyla elde edilen veriler kullanılarak gerçekleştirildi. Veriler, nötr hidrojenin radyo emisyonlarını ölçen MIGHTEE derinlemesine araştırması kapsamında toplandı. Oksford Üniversitesi Astrofizik Profesörü Matt Jarvis'in yönettiği MIGHTEE (MeerKAT Uluslararası GHz Kademeli Ekstragalaktik Keşif) araştırması, bu yapıyı belirlemek için aynı zamanda Karanlık Enerji Spektroskopi Aracı (DESI) ve Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması (SDSS) optik gözlemlerinden de yararlandı. Araştırmacılar, bu filament boyunca dizilmiş, hidrojence zengin 14 galaksi tespit etti; bu filament, toplamda 280'den fazla galaksi içeren daha büyük bir yapının parçasıdır.

Filamentin en çarpıcı özelliği, tüm yapının kolektif olarak dönmesidir. Filamentin bir tarafındaki galaksiler bize doğru hareket ederken, diğer taraftakiler bizden uzaklaşmaktadır. Hesaplanan dönüş hızı saniyede yaklaşık 110 kilometre olarak belirlendi; bu da tam bir tur için yaklaşık 2,8 milyar yıl gerektiği anlamına geliyor. Profesör Matt Jarvis'in de vurguladığı gibi, farklı gözlemevlerinden gelen verilerin birleştirilmesi, büyük ölçekli yapıların ve galaksilerin oluşum süreçlerini daha derinlemesine anlamak adına hayati önem taşıyor. Ortak baş yazar Dr. Lihua Jung, bu yapının dönüş hareketi ile spin hizalanmasının eşsiz kombinasyonunun istisnai olduğunu belirterek, burayı bir eğlence parkındaki 'çarpışan arabalar' oyuncağına benzetti.

Bu ikili hareketlilik, galaksilerin içinde bulundukları daha büyük sistemlerden nasıl dönüş kazandığına dair değerli ipuçları sunuyor. Cambridge Üniversitesi ve Oxford'dan Dr. Madalina Tudoraque, bu filamenti kozmik akışların bir 'fosil izi' olarak nitelendirerek, galaksilerin spinlerini nasıl biriktirdiklerini ve zamanla nasıl evrimleştiklerini yeniden inşa etmeye yardımcı olduğunu ifade etti. Hidrojen içeren galaksilerin varlığı aynı zamanda kozmik filamentler boyunca gaz akışının mükemmel bir göstergesi olarak hizmet ediyor; bu da açısal momentumun kozmik ağ üzerinden nasıl aktığını, galaksi morfolojisini, spinini ve yıldız oluşumunu nasıl etkilediğini ortaya koyuyor.

Yaygın olarak kabul gören Gelgit Moment Teorisi (GMT), açısal momentumun, büyük ölçekli madde akışının kayma kuvvetleri nedeniyle ortaya çıktığını öngörür. Ancak çalışma, bu filamentteki neredeyse tüm galaksilerin spin eksenlerinin yapıya paralel olduğunu ortaya koydu; bu, kozmolojik modellerin öngördüğünden çok daha tutarlı bir durumdur. Bu durum, kozmik çevrenin galaksi spinleri üzerindeki etkisinin daha güçlü ve kalıcı olduğunu gösteriyor. Filamentteki galaksiler, alışılmadık derecede yüksek miktarda hidrojen barındırıyor; bu da filamentin genç olduğuna ve önemli bir birleşme ya da çarpışma yaşamadığına işaret ediyor.

Araştırmacılar bu sistemi, erken evrende bu devasa yapıların oluştuğu dönemin bir kalıntısı olan 'akışın fosil örneği' olarak tanımlıyor. Bu keşif, evrendeki madde dağılımı ve açısal momentum hakkında yeni kanıtlar sunarak mevcut kozmolojik modelleri sorgulatıyor. Eğer bu gibi yüksek oranda hizalanmış yapılar yaygınsa, Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) 'Euclid' görevleri veya Şili'deki Vera C. Rubin Gözlemevi gibi gelecekteki kütleçekimsel mercekleme deneylerinin analizlerini etkileyebilir. Nihayetinde bu buluş, galaksi dönüşlerinin kökenini ve Evrenin başlangıçtaki açısal momentumunu açıklamaya yardımcı olabilir.