Nazi Yağmasından Kurtulan Nadir 15. Yüzyıl Mahzuru, Rothschild Ailesine İadesi Sonrası Sotheby's'te Satışa Çıkıyor

Tarihi öneme sahip, 1415 yılına tarihlenen nadir Orta Çağ Yahudi dua kitabı olan Viyana Rothschild Mahzuru, New York'taki Sotheby's müzayedesinde satışa hazırlanıyor. Yahudi hattat Moşe ben Menahem tarafından kaleme alınan bu el yazması, dönemin Orta Avrupa Yahudi sanatı ve hatçılığının çarpıcı bir örneğini teşkil ediyor. Sotheby's müzayede evi, bu minyatürlü el yazması için 5 ila 7 milyon ABD Doları arasında bir ön tahmin belirledi. Piyasada benzeri yalnızca üç örneğin bulunması, bu nüshanın istisnai nadirliğini bir kez daha gözler önüne seriyor.

Mahzur'un sanat tarihi açısından değeri, altı yüzyılı aşkın süredir canlılığını koruyan, sinnavar, bakır ve lapis lazuli gibi mineral ve organik pigmentler kullanılarak hazırlanan zarif başlangıç panellerinde yatmaktadır. Bu eserin hikayesi, 20. yüzyılın olaylarıyla iç içe geçmiştir. 1938'de Avusturya'nın Nazi Almanyası tarafından ilhak edilmesi (Anschluss) sonrasında, o dönemde İngiltere'de bulunan Alphonse ve Clarissa Rothschild çiftinin Viyana'daki sarayına el konuldu. Ailenin sanat koleksiyonu ve kütüphanesi yağmalandı. Ancak bu Mahzur, birçok diğer eserden farklı olarak, el konulma belgeleri düzgün tutulmadan doğrudan Avusturya Ulusal Kütüphanesi'ne devredildi; bu durum, eserin gerçek kökenini onlarca yıl boyunca gizledi.

Mahzur, 1842 yılında Salomon Mayer von Rothschild tarafından, oğlu Anselm Salomon'a hediye edilmek üzere Nürnberg'de satın alınmıştı ve nesiller boyunca ailenin Viyana kolunda kalmıştı. Eserin iadesi, el yazmasının gerçek kökenini tespit edebilen araştırmacıların titiz çalışmaları sayesinde mümkün oldu. Kimlik tespiti, Rothschild armasının, ailenin kitabı satın alırken eklediği orijinal İbranice ithaf yazılarıyla çapraz kontrol edilmesiyle gerçekleştirildi. Haziran 2023'te, Avusturya Sanat Eseri İadesi Danışma Konseyi, Mahzur'un Rothschild mirasçılarına iade edilmesini tavsiye etti.

Rothschild ailesi, bu eserin geri dönüşünün tarihi adaletsizlikleri ortadan kaldıramayacağını, ancak tarihin kabulü ve nesiller boyu süren acıya bir nebze olsun kapanış getirmesi açısından derin bir anlam taşıdığını belirtti. Sotheby's'in İudayika alanındaki kıdemli uluslararası uzmanı Sharon Lieberman Mintz gibi uzmanlar, Viyana Rothschild Mahzuru'nun sadece Orta Çağ Yahudi sanatı ve biliminin büyük bir eseri değil, aynı zamanda tarihi dayanıklılığın güçlü bir sembolü olduğunu vurguluyor. Altı yüzyıllık yolculuğu, Yahudi halkının hayatta kalma mücadelesinin daha geniş bir panoramasını yansıtmaktadır.

Viyana'da yaratılan el yazması, metinlerin Aşkenaz ayin geleneklerine uyarlayan cemaatler arasındaki dolaşımını gösteren kenar notları içermektedir. Özellikle, 14. yüzyılda Viyana'da uygulanan, 'Melekh Elyon' ilahisi okunurken Tevrat sandığının açılması geleneğine dair bir atıf bulunması, Mahzur'un yaratıldığı yeri belirlemede önemli bir rol oynamıştır. Bu müzayede, kültürel mirasın iadesi ve koleksiyonculuk dünyası için mühim bir gelişmedir. Orta Çağ Yahudi minyatürlü dua kitapları bağlamında, günümüze ulaşan yalnızca yirmi kadar örnek bulunmaktadır ve bunların piyasaya çıkışı oldukça nadirdir. Örnek vermek gerekirse, diğer ünlü bir nüsha olan Luzat Mahzuru, 2021'de Sotheby's'te 8,3 milyon dolara satılmıştı. Viyana Rothschild Mahzuru'nun Şubat 2025'teki satışı, hem eşsiz eserlerin korunmasıyla hem de onların karmaşık tarihi kaderlerinin tanınmasıyla ilgilenen koleksiyonerlerin dikkatini çekecektir.