Liên minh Châu Âu từ bỏ khí đốt Nga: Ý nghĩa đối với Châu Âu và Thế giới?

Liên minh Châu Âu (EU) vừa thông qua một kế hoạch dài hạn nhằm giảm thiểu sự phụ thuộc vào nguồn cung khí đốt tự nhiên từ Nga. Quyết định này đặt ra các mục tiêu rõ ràng cho những năm tới, với dự kiến loại bỏ hoàn toàn việc nhập khẩu LNG và khí đốt qua đường ống của Nga vào cuối giai đoạn 2026–2027.

Quá trình chuyển đổi này được xây dựng theo một cơ chế nhiều giai đoạn, như quy định mới đã vạch ra. Đối với các hợp đồng ngắn hạn hiện hành, thời hạn chấm dứt sẽ được rút ngắn lại. Trong khi đó, các thỏa thuận dài hạn sẽ có lộ trình thoái lui dần dần, có tính đến các yếu tố thực tiễn về kỹ thuật và kinh tế. Tuy nhiên, quy định cũng dự trù các trường hợp ngoại lệ khỏi quy tắc chung trong một số tình huống cụ thể.

Một điểm nhấn quan trọng trong quy định này là cơ chế cho phép tạm thời đình chỉ lệnh cấm. Cơ chế này có thể được kích hoạt nếu xảy ra tình trạng khẩn cấp về an ninh nguồn cung khí đốt hoặc khi mức dự trữ trong các kho chứa ngầm không đạt yêu cầu. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các quốc gia thành viên EU không giáp biển, những nơi được đảm bảo an ninh năng lượng bổ sung.

Mỗi quốc gia thành viên EU đều có nghĩa vụ xây dựng kế hoạch riêng nhằm thay thế khí đốt và dầu mỏ của Nga. Các tài liệu này phải mô tả chi tiết các bước cụ thể để chuyển đổi sang các nguồn năng lượng thay thế, khung thời gian thực hiện các biện pháp một cách thực tế, cùng với các cơ chế giảm thiểu rủi ro khi thay đổi nhà cung cấp.

Quan điểm trong nội bộ EU vẫn còn phân hóa về quyết định này. Những người ủng hộ coi đây là công cụ củng cố an ninh năng lượng và cắt giảm dòng tiền tài chính chảy sang Nga. Ngược lại, những người phản đối lại cảnh báo về nguy cơ giá cả tăng vọt và điều kiện cạnh tranh xấu đi, mặc dù họ thừa nhận giá trị của các cơ chế bảo vệ được quy định trong văn bản.

Theo phân tích từ các cơ quan quốc tế, EU đang tích cực tìm kiếm các nguồn cung thay thế qua nhiều hướng khác nhau. Thứ nhất, tăng cường nhập khẩu LNG từ Hoa Kỳ và Qatar, thông qua các đầu mối tại Tây Ban Nha, Ý và Hà Lan. Đáng chú ý, trong năm 2024, tỷ trọng LNG từ Mỹ trong tổng lượng nhập khẩu của châu Âu đã đạt mức 25%.

Thứ hai, tăng cường hợp tác về khí đốt đường ống từ Bắc Phi. Algeria đã tăng cường nguồn cung qua các đường ống Medgaz và TransMed, đồng thời có những thảo luận về việc mở rộng cơ sở hạ tầng liên quan. Thứ ba, đầu tư vào Năng lượng Tái tạo (Năng lượng tái tạo) đang tăng trưởng mạnh mẽ, với mục tiêu đưa tỷ lệ này lên 42% trong cán cân năng lượng vào năm 2030 thông qua điện gió và điện mặt trời.

Thứ tư, EU đang đặt cược lớn vào Hydro “xanh” như một giải pháp thay thế khí đốt dài hạn. Mục tiêu đặt ra là đến năm 2030, khối này sẽ tự sản xuất được 10 triệu tấn hydro và nhập khẩu thêm 10 triệu tấn nữa.

Về phía Nga, nước này đang tích cực tái định hướng các luồng xuất khẩu của mình. Hướng đi chính là thị trường châu Á, với việc tăng cường cung cấp qua đường ống Sức mạnh Siberia, đồng thời đang tiến hành thiết kế dự án Sức mạnh Siberia – 2 đi qua Mông Cổ. Hướng thứ hai là phát triển hợp tác với Thổ Nhĩ Kỳ và các quốc gia Trung Đông. Ngoài ra, Nga cũng đang mở rộng công suất của các nhà máy hóa lỏng khí tự nhiên tại Yamal và vùng Murmansk.

Các chuyên gia nhận định rằng sự dịch chuyển này phù hợp với xu hướng chung trên thị trường năng lượng toàn cầu, nơi yếu tố địa lý gần gũi không còn là nhân tố quyết định. Quyết định của EU đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ phụ thuộc nặng nề vào khí đốt Nga và kiến tạo nên một thực tế mới.

Thực tế mới này bao gồm việc đa dạng hóa nguồn cung trở thành nguyên tắc cốt lõi của chính sách năng lượng, sự đa phương hóa quan hệ đối tác thay thế cho sự phụ thuộc đơn lẻ vào một nhà cung cấp, và sự chuyển đổi công nghệ đang thúc đẩy quá trình hướng tới nền kinh tế ít carbon hơn.

Theo ước tính của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), đến năm 2030, tỷ lệ khí đốt Nga trong tổng lượng nhập khẩu của châu Âu có thể giảm xuống chỉ còn 5–10%, so với mức 40% vào năm 2021. Đồng thời, tổng nhu cầu khí đốt của EU cũng sẽ dần suy giảm nhờ các nỗ lực về hiệu quả năng lượng và năng lượng tái tạo.

Một chi tiết đáng chú ý là trong năm 2023, Na Uy đã vượt qua Nga để trở thành nhà cung cấp khí đốt lớn nhất cho EU, với thị phần vượt 30% nhờ cơ sở hạ tầng đường ống phát triển và sản lượng khai thác ổn định.

Tóm lại, quá trình chuyển đổi của châu Âu sang các nguồn năng lượng mới không chỉ là một lựa chọn chính trị mà còn là một quá trình kinh tế phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ, đầu tư lớn và tính linh hoạt cao từ tất cả các bên tham gia thị trường.