Tại khu vực đông nam Thổ Nhĩ Kỳ, các nhà khảo cổ học vừa ghi nhận một phát hiện cực kỳ hiếm hoi: những hình chạm khắc trên đá có niên đại khoảng 12.000 năm đã được tìm thấy dưới lòng hồ chứa của Đập Atatürk, thuộc tỉnh Adıyaman. Những hình ảnh này, vốn bị chìm sâu dưới mặt nước suốt hàng thập kỷ, nay mở ra một cánh cửa hiếm hoi để khám phá thế giới biểu tượng của những cộng đồng săn bắt hái lượm cổ xưa từng sinh sống dọc bờ sông Euphrates vào cuối Thời kỳ Đồ Đá.
Địa điểm này, nằm trong khu vực Kahta gần khu định cư Belören, lần đầu tiên được ngư dân địa phương chú ý cách đây tám năm. Khi đó, một đợt hạn hán nghiêm trọng đã làm mực nước hồ giảm mạnh, làm lộ ra một phần khối đá. Những hình thù khác thường được khắc sâu vào đá đã xuất hiện trên bề mặt. Trong mùa khô năm nay, các nhân viên của Bảo tàng Adıyaman đã quay lại khu vực này để kiểm tra tình trạng của các bản vẽ và tiến hành quay phim dưới nước, trước khi chúng bị nước che phủ trở lại.
Sử dụng thiết bị lặn chuyên dụng và máy ảnh có độ nhạy sáng cao, các nhà nghiên cứu đã thành công trong việc ghi lại những hình ảnh nằm ở độ sâu khoảng từ một đến hai mét. Theo ông Mehmet Alkan, Giám đốc bảo tàng, bề mặt đá hiện đang bị bao phủ bởi các lớp vỏ sò và trầm tích đáy, gây khó khăn cho công tác nghiên cứu. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là các hình chạm khắc vẫn được bảo tồn một cách đáng kinh ngạc. Các nhà khảo cổ đang lên kế hoạch thực hiện việc làm sạch cẩn thận và tạo ra hình ảnh ba chiều (3D) có độ chính xác cao, làm cơ sở để chế tác bản sao trưng bày tại bảo tàng, giúp công chúng dễ dàng tiếp cận.
Tấm bảng chính, có chiều dài khoảng 8 mét và cao khoảng 70 cm, được tạo ra bằng kỹ thuật khắc sâu – một trong những phương pháp nghệ thuật cổ xưa nhất của nhân loại. Trên đá, người ta thấy những hình người được cách điệu hóa cùng với các loài động vật như dê rừng, ngựa, chó sói, cáo và cò. Bố cục tổng thể gợi lên một cảnh săn bắn đầy sống động, với các nhân vật được thể hiện trong tư thế chuyển động. Các học giả tin rằng đây không chỉ đơn thuần là phản ánh cuộc sống hàng ngày, mà còn là một hình thức nghi lễ, có thể liên quan đến các nghi thức săn bắn hoặc các hình thức kể chuyện sơ khai. Những cảnh tượng này là bằng chứng cho thấy tư duy biểu tượng đã phát triển từ rất lâu trước khi chữ viết ra đời.
Trước khi Đập Atatürk được xây dựng vào cuối thế kỷ 20, khu vực thung lũng Euphrates này là một cảnh quan khảo cổ phong phú, với nhiều hang động và thánh địa lộ thiên. Những truyền thống nghệ thuật khắc đá tương tự cũng đã được biết đến ở các tỉnh lân cận như Batman, Şanlıurfa và Mardin, chứng tỏ sự thống nhất văn hóa trong toàn bộ khu vực Thượng Mesopotamia. Phát hiện mới tại Adıyaman càng củng cố vị thế của đông nam Thổ Nhĩ Kỳ là một trong những trung tâm khai sinh ra văn hóa biểu tượng – cùng vùng đất sau này đã xây dựng nên các thánh địa nổi tiếng như Göbekli-Tepe và Karahan-Tepe.
Tuy nhiên, sự tồn tại của những hình ảnh cổ xưa này lại phụ thuộc vào thế giới hiện đại. Sự dao động của mực nước trong hồ chứa, sự phát triển của sinh vật biển bám vào và xói mòn đang dần phá hủy di tích. Để bảo tồn phát hiện quan trọng này, các nhà khảo cổ đang tập trung vào việc số hóa tài liệu và mô hình hóa 3D. Việc tái tạo ảo sẽ cho phép nghiên cứu các hình chạm khắc mà không cần can thiệp vào môi trường gốc, đồng thời giới thiệu chúng đến công chúng dưới dạng bản sao chính xác.
Các hình ảnh dưới nước từ Adıyaman là cầu nối giữa hai thế giới: xã hội du mục săn bắn hái lượm thời Đồ Đá và những người nông dân đầu tiên bắt đầu thuần hóa động vật và canh tác đất đai. Trong mỗi đường nét của người thợ săn cổ đại, trong mỗi nét vẽ mô tả một con vật đang di chuyển, người ta cảm nhận được khát vọng ban sơ của con người muốn hiểu cuộc sống thông qua hình ảnh. Giờ đây, những dấu vết này không chỉ là một hiện vật khảo cổ, mà còn là một biên niên sử thầm lặng về tinh thần nhân loại, được bảo tồn dưới nước và được khám phá lại nhờ sự kiên trì bền bỉ của các nhà nghiên cứu.