Khi Núi Lửa 'Chạm Phím', Nhưng El Niño Lại Không 'Đáp Lời' Theo Kịch Bản

12:10, 08 tháng 12

Chỉnh sửa bởi: Inna Horoshkina One

Phụ đề: Trái Đất Nói: Núi lửa và bão (Phim tài liệu môi trường)

Cái nhìn mới về núi lửa, Thái Bình Dương và Hiện tượng El Niño Đại Tây Dương

Núi lửa dưới nước phun trào ở Pacific!

Trước đây, mối quan hệ này tưởng chừng đơn giản: một vụ phun trào núi lửa lớn xảy ra, các sol khí bao phủ tầng bình lưu, hành tinh nguội đi, và sau khoảng một đến hai năm, Thái Bình Dương sẽ đáp lại bằng một đợt El Niño kinh điển. Đó là một chuỗi nhân quả dễ hiểu.

Tuy nhiên, một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Scientific Reports cho thấy Trái Đất sở hữu một cơ chế phức tạp hơn nhiều. Bằng cách mô phỏng khí hậu trong thiên niên kỷ qua và phân tích dữ liệu từ các rạn san hô cổ đại, các nhà khoa học đã chứng minh rằng: El Niño không nhất thiết phải xuất hiện sau mỗi đợt phun trào lớn, ngay cả khi sách giáo khoa đã từng khẳng định điều đó.

Núi lửa và El Niño: Mối liên hệ sâu sắc hơn nhiều so với tưởng tượng

Nhóm nghiên cứu của Verona cùng các đồng nghiệp đã sử dụng các thí nghiệm mô hình đa mô hình PMIP4/past1000 để khảo sát phản ứng của các đại dương nhiệt đới Thái Bình Dương và Đại Tây Dương đối với các đợt phun trào lớn trong 1000 năm gần nhất.

Bức tranh hiện ra vô cùng đa tầng và phức tạp:

Đúng là các vụ phun trào có thể tạo tiền đề cho El Niño, đặc biệt nếu chúng xảy ra gần cuối năm;

Tuy nhiên, khi các nhà nghiên cứu xem xét các mẫu san hô tiền công nghiệp như những “kho lưu trữ sống” của đại dương, họ phát hiện ra rằng El Niño được kỳ vọng “bắt buộc” sau các đợt phun trào tháng Giêng thường xuyên không hề xuất hiện;

Các mô hình cũng chỉ ra một điều khác: Thái Bình Dương nhiệt đới và Đại Tây Dương thường phản ứng ngược pha — một làn sóng ở lưu vực này đi kèm với phản ứng đối lập ở lưu vực kia.

Kết luận rút ra cho giới khoa học là: Núi lửa đóng vai trò là một xung lực quan trọng cho hệ thống, nhưng giai điệu chính của ENSO (Dao động Nam El Niño) vẫn nằm ở “âm nhạc nội tại” của đại dương và khí quyển, chứ không phải là một chuỗi nhân quả trực tiếp “một nguyên nhân – một kết quả”. Núi lửa giống như một cú gõ vào phím đàn, nhưng không phải là nhà soạn nhạc của bản nhạc.

El Niño Đại Tây Dương: “Giọng ca thứ hai” trong dàn hợp xướng đại dương

Song song đó, các nhà khí hậu học đang ngày càng chú ý đến El Niño Đại Tây Dương (Atlantic Niño) — một hiện tượng El Niño riêng biệt của vùng xích đạo Đại Tây Dương.

Nghiên cứu của Rodríguez-Fonseca và cộng sự từ năm 2009 đã chỉ ra rằng: các sự kiện Atlantic Niño / Niña vào mùa hè có thể thúc đẩy Thái Bình Dương, làm tăng khả năng phát triển El Niño hoặc La Niña vào mùa đông tiếp theo.

Kể từ đó, bức tranh càng trở nên phức tạp hơn:

Đã xác định được hai loại El Niño Đại Tây Dương — loại trung tâm và loại phía đông — mỗi loại có “dấu ấn” riêng biệt trong khí quyển và ảnh hưởng khác nhau đến ENSO;

Các nghiên cứu gần đây (2022–2025) cho thấy dưới tác động của sự nóng lên toàn cầu, biên độ của Atlantic Niño có thể suy yếu, và mối liên hệ của nó với El Niño có thể thay đổi: trong một số kịch bản, ảnh hưởng được tăng cường, trong khi ở các kịch bản khác, nó trở nên kém bền vững hơn.

Điều này có nghĩa là các đại dương nhiệt đới không chỉ đối thoại đơn giản theo kiểu “người dẫn dắt – người bị dẫn dắt”, mà là một cuộc trò chuyện đa chiều giữa ba lưu vực — Thái Bình Dương, Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương.

El Niño Đại Tây Dương và Bão nhiệt đới: Không chỉ có El Niño trong cuộc chơi

Một hướng nghiên cứu riêng biệt là ảnh hưởng của El Niño Đại Tây Dương lên các cơn bão nhiệt đới. Nghiên cứu của Kim và cộng sự (2023) chỉ ra rằng: pha ấm của Atlantic Niño có khả năng gia tăng hoạt động của các cơn bão “Cape Verde” — những cơn bão hình thành ngoài khơi bờ biển châu Phi và có đủ thời gian để phát triển thành những cơn bão mạnh nhất trong mùa. Ngược lại, trong các tổ hợp khác với Chế độ kinh tuyến Đại Tây Dương (AMM), Atlantic Niño lại liên quan đến việc ức chế hoạt động.

Các công trình mới hơn chứng minh rằng Atlantic Niño/Niña không chỉ tác động lên Đại Tây Dương mà còn ảnh hưởng đến hoạt động sớm của bão ở phía tây Thái Bình Dương thông qua việc thay đổi hoàn lưu, độ ẩm và xoáy không khí.

Từ đó, một kết luận thận trọng cho dự báo năm 2025 được đưa ra: trạng thái hiện tại của El Niño Đại Tây Dương có thể làm dịch chuyển xác suất và “bản chất” của các cơn bão nhiệt đới — có thể kìm hãm những quỹ đạo cực đoan nhất ở một số nơi, hoặc dịch chuyển khu vực hình thành bão ở nơi khác. Đây không phải là một nút bấm đơn giản “ít bão hơn”, mà là sự tinh chỉnh toàn bộ hoàn lưu nhiệt đới, nơi ENSO, Atl Niño, AMM và nền nhiệt độ chung đều tham gia.

Những phát hiện mới này đã bổ sung gì vào “Âm thanh” của Hành tinh?

Chuỗi câu chuyện này thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về khí hậu:

Chúng ta ngừng coi đại dương là “đối tượng” của các dự báo và bắt đầu lắng nghe nó như một nhạc cụ thống nhất, nơi Thái Bình Dương, Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương không phải là ba phần riêng biệt, mà là ba giọng ca trong một giai điệu hành tinh chung.

Xung lực từ núi lửa không phải là “thảm họa”, mà là một tín hiệu mạnh mẽ từ sâu bên trong hành tinh. Các đại dương tiếp nhận xung lực này và hoạt động như những bộ điều hòa khổng lồ: phân bổ lại nhiệt lượng, tái cấu trúc gió và dòng chảy, giúp hệ thống từng bước trở về nhịp điệu nội tại của nó — nhưng ở một mức độ mới.

Điều này bổ sung một cung bậc mới vào âm thanh của Hành tinh, và đối với chúng ta, con người, đó là lời nhắc nhở:

“Âm nhạc không nằm ở các nốt nhạc, mà nằm ở khoảng lặng giữa chúng.”

W. A. Mozart

Trong khí hậu cũng như trong âm nhạc. Điều quan trọng không chỉ là khi nào El Niño hay Atlantic Niño vang lên, mà còn là những gì diễn ra giữa các sự kiện: những năm lặng lẽ, các giai đoạn chuyển tiếp, những dao động nhiệt độ và gió gần như không thể nhận thấy.

Các nghiên cứu mới về núi lửa và đại dương cho chúng ta thấy chính điều này: hành tinh không sống bằng một chuỗi các “nốt nhạc thảm họa” riêng lẻ, mà bằng một bản nhạc liên tục của các mối liên kết. Nhiệm vụ của chúng ta là học cách lắng nghe không chỉ những hợp âm lớn mà còn cả khoảng lặng giữa chúng.

ElNino