Wanneer een vulkaan de toetsen aanslaat, maar El Niño niet volgens het script reageert

Een nieuwe kijk op vulkanen, de Stille Oceaan en de Atlantische Niño

Vroeger leek de logica eenvoudig: een grote vulkaanuitbarsting zorgt voor een deken van aerosolen in de stratosfeer, wat leidt tot afkoeling van de planeet. Vervolgens, na een jaar of twee, zou de Stille Oceaan reageren met een klassieke El Niño. Dit was de algemeen aanvaarde volgorde der dingen.

Echter, nieuw onderzoek gepubliceerd in Scientific Reports wijst uit dat de processen van de Aarde veel complexer en genuanceerder zijn. Klimaatmodellering van de afgelopen duizend jaar, gecombineerd met data uit oude koraalriffen, suggereert dat El Niño niet verplicht is om te volgen op elke significante uitbarsting – zelfs als handboeken dit anders beweren.

Vulkaanuitbarstingen en El Niño: een diepere, minder directe relatie

Het onderzoeksteam onder leiding van Verona en hun mede-auteurs maakten gebruik van de PMIP4/past1000 multi-model experimenten. Zij analyseerden hoe de tropische Stille en Atlantische oceanen reageerden op grote vulkanische gebeurtenissen gedurende het afgelopen millennium.

De bevindingen schetsen een gelaagd beeld:

• Uitbarstingen kunnen inderdaad de omstandigheden voorbereiden voor een El Niño, vooral wanneer deze aan het einde van het jaar plaatsvinden;

De wetenschappelijke conclusie is dat vulkanen een belangrijke impuls geven aan het systeem, maar de hoofdmelodie van ENSO (El Niño-Southern Oscillation) blijft de interne dynamiek van de oceaan en atmosfeer. Het is geen simpele keten van 'één oorzaak, één gevolg'. De vulkaan is de toetsaanslag, maar niet de componist van het stuk.

De Atlantische Niño: de 'tweede stem' in het oceanische koor

Klimatologen richten hun aandacht steeds meer op de Atlantische Niño, de eigen 'El Niño' van de equatoriale Atlantische Oceaan. Al in 2009 toonden Rodríguez-Fonseca en collega's aan dat zomerse Atlantic Niño / Niña gebeurtenissen de Stille Oceaan konden beïnvloeden, waardoor de kans op een daaropvolgende El Niño of La Niña in de winter toenam.

Sindsdien is de situatie complexer geworden:

• Er zijn nu twee typen Atlantische Niño's geïdentificeerd: de centrale en de oostelijke, elk met een eigen atmosferische 'handtekening' en een verschillend effect op ENSO;

Dit betekent dat de tropische oceanen geen eenvoudig 'leider-volger'-gesprek voeren, maar een veelzijdige dialoog tussen drie bassins: de Stille Oceaan, de Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan.

Atlantische Niño en tropische cyclonen: meer dan alleen ENSO in het spel

Een apart onderzoeksveld betreft de impact van de Atlantische Niño op tropische cyclonen. Onderzoek van Kim en collega's (2023) toonde aan dat een warme fase van de Atlantic Niño de activiteit van zogenaamde 'Kaapverdische' orkanen – die ontstaan voor de kust van Afrika en de tijd hebben om uit te groeien tot de krachtigste stormen van het seizoen – kan versterken. In andere combinaties met de Atlantische Meridionale Modus (AMM) wordt dezelfde Atlantic Niño juist geassocieerd met een onderdrukking van activiteit.

Nieuwere studies bevestigen dat de Atlantic Niño/Niña niet alleen de Atlantische Oceaan beïnvloedt, maar ook de vroege seizoensactiviteit van tyfoons in het westelijke deel van de Stille Oceaan, door veranderingen in circulatie, vochtigheid en luchtvervorming.

De voorzichtige conclusie voor de prognose van 2025 is dat de huidige staat van de Atlantische Niño de waarschijnlijkheid en het 'karakter' van tropische stormen kan verschuiven. Het is geen simpele aan/uit-knop voor minder orkanen, maar een fijnafstelling van de gehele tropische circulatie, waarbij ENSO, Atl Niño, AMM en de algemene opwarming allemaal een rol spelen.

Wat dit toevoegt aan het 'geluid' van de Planeet

Deze bevindingen veranderen de toon waarop we naar het klimaat kijken. We stoppen met de oceaan te zien als een passief object van voorspellingen en beginnen het te horen als één geïntegreerd instrument, waarbij de Stille Oceaan, de Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan drie stemmen zijn in één planetaire melodie.

De vulkanische impuls is geen pure 'catastrofe', maar een krachtig signaal uit de diepte van de planeet. De oceanen vangen dit op en fungeren als gigantische harmonisatoren: ze herverdelen warmte, herstructureren winden en stromingen, en helpen het systeem stap voor stap terug te keren naar zijn interne ritme, zij het op een nieuw niveau.

Dit voegt een nieuw register toe aan het planetaire geluid. Voor ons mensen is het een herinnering, zoals W. A. Mozart ooit zei: 'De muziek zit niet in de noten, maar in de stilte ertussen.'

In het klimaat geldt hetzelfde als in de muziek. Het is niet alleen belangrijk wanneer El Niño of Atlantische Niño klinkt, maar ook wat er tussen de gebeurtenissen gebeurt: de stille jaren, de overgangsfases, de nauwelijks waarneembare verschuivingen in temperatuur en wind. Nieuw onderzoek naar vulkanen en oceanen benadrukt dit: de planeet leeft niet door een reeks afzonderlijke 'noten-catastrofes', maar door een continue muziek van verbindingen. Onze taak is om niet alleen de luide akkoorden te horen, maar ook de stilte daartussen.