Một nhóm các nhà khoa học Nhật Bản, dưới sự dẫn dắt của nhà thực vật học Kenji Suetsugu đến từ Đại học Kobe, đã tạo nên một bước đột phá lớn trong lĩnh vực thực vật học. Họ đã khám phá ra một chi thực vật có mạch hoàn toàn mới, đánh dấu lần đầu tiên một phát hiện như vậy được công nhận tại Nhật Bản kể từ năm 1930. Nghiên cứu này tập trung vào các loài thực vật dị dưỡng nấm (mycoheterotrophic) – những loài đã hoàn toàn từ bỏ quá trình quang hợp và hấp thụ mọi chất dinh dưỡng cần thiết từ mạng lưới nấm trong đất. Những “bông hoa ma quái” này đóng vai trò là chỉ số quan trọng về sức khỏe của các hệ sinh thái rừng, bởi vì sự sống còn của chúng gắn liền với sự ổn định của mạng lưới nấm ngầm.
Sự kiện hiếm hoi này được chính thức công bố vào năm 2024, khi loài thực vật mới được mô tả với tên khoa học là *Relictithismia kimotsukiensis*. Ông Yasunori Nakamura, một nhà tư vấn sinh thái học tham gia vào quá trình khám phá, đã mô tả phát hiện này là “gần như một phép màu,” nhấn mạnh sự đa dạng sinh học chưa được khám phá trên hành tinh. Tên của chi mới, *Relictithismia*, ám chỉ trạng thái “di tích” (relict) của nó. Trong khi đó, tên tiếng Nhật “mujina-no-shokudai” (nghĩa là “chân nến của lửng”) lại phản ánh mối quan hệ họ hàng của nó với chi *Thismia*. Lần cuối cùng một chi thực vật có mạch mới được công nhận ở Nhật Bản là vào năm 1930, với sự ra đời của chi *Japonolirion*.
Sự độc đáo của *R. kimotsukiensis* nằm ở hình thái học đặc trưng của nó. Loài cây này thường ra hoa dưới lớp thảm thực vật rừng hoặc thậm chí không vươn lên khỏi mặt đất. Đây có lẽ là một sự thích nghi liên quan đến việc tự thụ phấn. Các đặc điểm nổi bật của nó, bao gồm sáu nhị hoa tự do tiếp xúc với đầu nhụy, là điều chưa từng thấy ở bất kỳ chi nào trong số năm chi đã biết trước đây của họ Thismiaceae. Khám phá này mở ra một liên kết tiến hóa tiềm năng giữa các chi phân nhánh sớm và chi *Thismia*.
Số phận của những sinh vật quý hiếm này đang đứng trước bờ vực mong manh. Hiện tại, người ta chỉ biết đến vỏn vẹn năm cá thể của *Relictithismia kimotsukiensis*. Điều này đòi hỏi phải khẩn trương xây dựng các biện pháp bảo tồn nhằm chống lại sự mất mát môi trường sống và biến đổi khí hậu. Một loài dễ bị tổn thương khác, *Monotropastrum kirishimense*, cũng đang bị đe dọa nghiêm trọng: chỉ có chưa đến 20 cá thể được tìm thấy, phân bố trong khoảng 10 quần thể ở miền tây Nhật Bản. Nhìn chung, khoảng một nửa trong số xấp xỉ 100 loài đã biết thuộc họ Thismiaceae chỉ được biết đến qua địa điểm phát hiện ban đầu, đôi khi chỉ từ một mẫu vật duy nhất.
Các nghiên cứu đang nhận được động lực đáng kể nhờ sự tham gia tích cực của cộng đồng. Những người yêu thiên nhiên nghiệp dư đã đóng một vai trò then chốt, chẳng hạn như việc tái phát hiện loài *Thismia kobensis* vào năm 2021, loài được cho là đã tuyệt chủng từ năm 1999. Giáo sư Suetsugu, người đã phát hiện và mô tả 10 loài dị dưỡng nấm chưa từng được biết đến trong thập kỷ qua, hiện đang tập trung nỗ lực vào việc nghiên cứu mạng lưới nấm ngầm. Mục tiêu của ông là giải mã các quá trình sinh hóa học làm nền tảng cho sự chuyển đổi hoàn toàn sang hình thức dị dưỡng nấm.