Sự Kiên Cường Của Các Ngôn Ngữ Cổ Xưa Tại Pháp: Occitan, Gallo và Basque Vượt Qua Lãng Quên

Tại những góc khuất xa xôi của nước Pháp, tiếng nói của tổ tiên vẫn tiếp tục vang vọng, được lưu giữ trong những thổ ngữ bản địa tưởng chừng đã chìm vào quên lãng. Những ngôn ngữ này không chỉ là tập hợp từ vựng, mà còn là minh chứng sống động cho một thế giới quan khác biệt, và sự kiên cường của chúng hé mở những khía cạnh mới mẻ về bức tranh văn hóa đa dạng của quốc gia này.

Ở Sará, thuộc tỉnh Ariège, phương ngữ Languedoc – một phần của hệ thống ngôn ngữ Occitan rộng lớn từng thống trị miền Nam nước Pháp – vẫn được nghe thấy trong các cuộc trò chuyện của những người lớn tuổi. Bà Mireille, 68 tuổi, nhớ lại việc bà đã phải học thổ ngữ này một cách bí mật, bởi vì cho đến giữa thế kỷ XX, chính sách “Pháp hóa” (gallicization) của Cộng hòa rất nghiêm ngặt: trẻ em bị phát hiện sử dụng các ngôn ngữ khu vực sẽ bị trừng phạt.

Occitan, thuộc nhóm ngôn ngữ Gallo-Romance hoặc Occitano-Romance, hiện nay được Pháp khuyến khích sử dụng, mặc dù việc công nhận chính thức hoàn toàn vẫn là một vấn đề gây tranh cãi. Ở phía tây bắc, sâu bên trong vùng Brittany, ngôn ngữ Gallo vẫn được bảo tồn. Không giống như tiếng Breton có nguồn gốc Celtic, Gallo lại có nguồn gốc từ tiếng Latin. Ông Jean-Yves, 82 tuổi, hồi tưởng một cách ấm áp rằng khi ông còn nhỏ, mọi người ở đây đều nói tiếng Gallo, sử dụng từ “bonjou” [bõʒu] thay vì “bonjour” thông thường. UNESCO xếp Gallo vào loại ngôn ngữ đang bị đe dọa nghiêm trọng, với ước tính rằng chỉ còn chưa đầy 30.000 người nói tích cực, bất chấp sự xuất hiện của các lớp học nhằm truyền bá ngôn ngữ này.

Trong khi đó, tại các thung lũng Alpine, bao gồm Savoy và Dauphiné, ngôn ngữ Franco-Provençal, hay còn gọi là Arpitan, đang chống lại sự đồng hóa. Ngôn ngữ này là sự pha trộn phức tạp giữa ảnh hưởng của tiếng Latin, tiếng Pháp và tiếng Ý. Ông Lucien, 75 tuổi, khẳng định đối với họ, đây là một loại patois (thổ ngữ), không phải tiếng Pháp cũng không phải tiếng Ý, mà là ngôn ngữ riêng của họ. Franco-Provençal thường được coi là cầu nối trung gian giữa tiếng Pháp và tiếng Occitan.

Tiếng Basque, hay Euskara, lại là một trường hợp hoàn toàn khác biệt. Nguồn gốc của nó có từ thời kỳ tiền-Celtic, khiến nó trở thành một trong những ngôn ngữ cổ xưa nhất ở châu Âu. Người Basque nói một ngôn ngữ biệt lập, không có bằng chứng liên hệ họ hàng với bất kỳ ngôn ngữ châu Âu nào khác. Tại Pháp, tiếng Basque đang có sự phục hưng mạnh mẽ, với khoảng 50.000 người nói, nhờ vào các trường học ngâm ngữ hoàn toàn, được gọi là ikastolak, và sự huy động tích cực của cộng đồng địa phương kể từ những năm 1980.

Cô Mayalen, 34 tuổi, một hướng dẫn viên ở Asparren, xác nhận rằng đối với họ, đây không chỉ là ngôn ngữ mà còn là bản sắc. Các thế hệ trẻ đang đóng góp vào sự hồi sinh này; ví dụ, tại Corsica, thanh thiếu niên đã khởi động một kênh YouTube bằng tiếng Corsican. Nhà ngôn ngữ học Léa Marchand từ Đại học Strasbourg nhận định rằng việc đánh mất những ngôn ngữ này đồng nghĩa với việc đánh mất không chỉ từ ngữ, mà là cả một cách nhìn nhận thế giới. Bà nhấn mạnh rằng sự kiên cường của những thổ ngữ này là biểu hiện của sức mạnh nội tại, khao khát sự đa dạng trong các hình thức biểu đạt.