Trong bối cảnh thế giới ngày càng số hóa, việc bảo tồn các ngôn ngữ bản địa đang trở thành một thách thức cấp bách. Tuy nhiên, nhà thơ và giáo viên người Tzotzil, Andrés Ta Chikinib, đến từ Zinacantán, Chiapas, Mexico, đã tiên phong sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để gìn giữ di sản ngôn ngữ của dân tộc mình. Với hơn 400.000 người nói tại Chiapas, ngôn ngữ Tzotzil đang đối mặt với nguy cơ mai một trước sự phát triển của các ngôn ngữ phổ biến hơn.
Nhận thấy sự thiếu hụt các tài liệu giáo dục phù hợp, Chikinib đã dành thời gian đào tạo ChatGPT về từ vựng, cấu trúc ngữ pháp và các sắc thái văn hóa đặc trưng của phương ngữ Tzotzil mà anh nói. Anh cố tình bỏ qua các bản dịch tiếng Tây Ban Nha để đảm bảo tính nguyên vẹn của ngôn ngữ gốc. Chikinib ví von ChatGPT như một "học trò" kiên trì, luôn đặt câu hỏi và đòi hỏi sự rõ ràng, mạch lạc, giúp AI không chỉ lặp lại mà còn có khả năng đặt câu hỏi, nhận diện các quy luật và tìm ra gốc rễ ngôn ngữ độc đáo của Tzotzil. Sáng kiến này không chỉ nhằm mục đích tạo ra một sự hiện diện kỹ thuật số cho tiếng Tzotzil mà còn đảm bảo ngôn ngữ này luôn sẵn có cho các thế hệ tương lai.
Mặc dù có những lo ngại từ một số nhà ngôn ngữ học về nguy cơ "thực dân hóa ngôn ngữ" thông qua AI, Chikinib tin rằng việc chia sẻ Tzotzil với AI là một bước đi quan trọng hướng tới sự công nhận thể chế và bảo tồn văn hóa. Việc ứng dụng AI trong bảo tồn ngôn ngữ bản địa không còn là câu chuyện riêng của Chikinib. Trên thế giới, nhiều dự án tương tự đã được triển khai.
Tại Nhật Bản, dự án AINU-GO AI đã sử dụng AI để giải cứu ngôn ngữ Ainu, một trong những ngôn ngữ thiểu số có nguy cơ biến mất cao nhất. Tại New Zealand, đài truyền hình Te Hiku Media đã phát triển mô hình Nhận dạng Giọng nói Tự động (ASR) cho tiếng Māori, giúp số hóa và phân tích dữ liệu giọng nói một cách hiệu quả. Những nỗ lực này cho thấy tiềm năng to lớn của công nghệ trong việc gìn giữ sự đa dạng ngôn ngữ và văn hóa trên toàn cầu.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, việc sử dụng AI trong bảo tồn văn hóa cũng đặt ra những thách thức. Nguy cơ xói mòn bản sắc văn hóa do AI học và sao chép nội dung từ dữ liệu có sẵn mà thiếu đi bối cảnh và nguồn gốc cụ thể là một vấn đề đáng quan ngại. Hơn nữa, việc đảm bảo tính chính xác, tránh sai lệch thông tin và giải quyết các vấn đề bản quyền, đạo đức là điều cần được xem xét kỹ lưỡng. Dù vậy, với cách tiếp cận cẩn trọng và có định hướng, AI hoàn toàn có thể trở thành một công cụ mạnh mẽ, hỗ trợ con người trong việc gìn giữ và lan tỏa những giá trị ngôn ngữ và văn hóa độc đáo của các dân tộc bản địa.