Pierwsze naukowe potwierdzenie Czarnej Śmierci w Edynburgu: DNA dżumy odnalezione w szczątkach XIV-wiecznego nastolatka

Po raz pierwszy w historii Edynburga uzyskano naukowe dowody na obecność patogenu dżumy dymienicznej, powszechnie znanej jako Czarna Śmierć. Ślady bakterii Yersinia pestis zostały zidentyfikowane w osadzie nazębnym młodego człowieka, który zmarł w XIV wieku. To przełomowe odkrycie pozwala na bezpośrednie powiązanie mieszkańca szkockiej stolicy z jedną z najbardziej niszczycielskich pandemii w dziejach Europy.

Szczątki tego młodzieńca zostały wydobyte już w 1981 roku na terenie Katedry St Giles, położonej na Królewskiej Mili. W trakcie prac archeologicznych, mających na celu przygotowanie miejsca pod nowe stopnie wewnątrz świątyni, archeolodzy odnaleźli łącznie 115 szkieletów. Po zakończeniu wykopalisk kości trafiły do archiwum miejskiego, gdzie spędziły blisko 45 lat, oczekując na możliwość zastosowania nowoczesnych metod badawczych.

Zespół specjalistów przeprowadził sekwencjonowanie starożytnego DNA, analizę izotopową oraz datowanie radiowęglowe. Wyniki tych badań jednoznacznie wykazały, że nastolatek żył w okresie między rokiem 1300 a 1370, czyli w samym apogeum pandemii Czarnej Śmierci. John Lawson, kurator ds. archeologii w Radzie Miasta Edynburga, określił to mianem „ekscytująco ważnego odkrycia”. Podkreślił on, że młodzieniec został pochowany z należytą starannością, oddzielnie, a nie w masowym grobie, co jest nietypowe dla ofiar epidemii.

Analiza genetyczna, przeprowadzona przez ekspertów z Francis Crick Institute w Londynie, potwierdziła obecność DNA bakterii Yersinia pestis, będącej czynnikiem wywołującym dżumę dymieniczną. Ponieważ choroba ta nie pozostawia widocznych śladów na kościach, jej identyfikacja była możliwa wyłącznie dzięki zaawansowanym technikom molekularnym. Lawson zauważył: „Wiedzieliśmy, że Czarna Śmierć miała miejsce, ale teraz możemy powiązać z nią konkretną osobę”.

Pandemia Czarnej Śmierci, która szalała w Europie w latach 1347–1353, pochłonęła około 50 milionów istnień ludzkich. Jej dominującą formą była dżuma dymieniczna, charakteryzująca się stanem zapalnym węzłów chłonnych i czernieniem tkanek, co dało chorobie jej potoczną nazwę. Dzięki tej nowej pamiątce historycznej naukowcy zyskali wyjątkową szansę, aby zbadać, jak dokładnie epidemia dotknęła mieszkańców średniowiecznego Edynburga.

Prace nad szczątkami stanowią część większego przedsięwzięcia o nazwie Edinburgh 900, które zbiega się z obchodami 900-lecia miasta. Katedra St Giles, której początki sięgają około 1124 roku, również świętuje swój jubileusz. Badanie nastolatka jest elementem szeroko zakrojonego projektu, w ramach którego badacze z uniwersytetów w Edynburgu, Aberdeen i Dundee pracują nad rekonstrukcjami twarzy dawnych mieszkańców, żyjących między XII a XVI wiekiem.

Pod kierownictwem doktor Marii MacLennan z Edinburgh College of Art odtworzono już wizerunki kilku osób: mężczyzny z XII wieku, kobiety z kaplicy Matki Boskiej z XV–XVI wieku oraz dwóch pielgrzymów z XV stulecia. Te rekonstrukcje są obecnie prezentowane na wystawie zatytułowanej „Edinburgh’s First Burghers: Revealing the Lives and Hidden Faces of Edinburgh’s Medieval Citizens”, którą można oglądać w katedrze do końca listopada.

Margaret Graham, kierownik działu kultury i społeczności w radzie miejskiej, podkreśliła, że odkrycie szczątków nastolatka z czasów Czarnej Śmierci ma ogromne znaczenie dla pogłębienia wiedzy o historii Edynburga. Według niej, każde nowe badanie przybliża naukowców do zrozumienia, kim byli pierwsi mieszkańcy miasta i jak potoczyły się ich losy. Jest to poruszające przypomnienie, że nawet po siedmiu wiekach starożytne szczątki mogą ożyć, przywracając człowieczeństwo i pamięć minionym epokom.