Uniwersytet Kolorado w Boulder Kontynuuje Intensywne Działania na Rzecz Ocalenia Wygasającego Języka Arapaho

Język Arapaho, stanowiący głęboko zakorzeniony element historii Wielkich Równin, znajduje się na krawędzi wymarcia z powodu postępującego zaniku biegłych użytkowników oraz historycznych zawirowań, które negatywnie wpłynęły na jego przetrwanie. W odpowiedzi na to wyzwanie, Uniwersytet Kolorado w Boulder oraz zaangażowani badacze podejmują zdecydowane kroki, aby przywrócić życie temu cennemu dziedzictwu kulturowemu.

Od 2003 roku, profesor Andrew Cowell, dyrektor Centrum Studiów Rdzennych Amerykanów i Ludów Tubylczych (CNAIS) na CU Boulder, kieruje zakrojonymi na szeroką skalę działaniami mającymi na celu dokumentację i rewitalizację języka. Projekty te, finansowane między innymi przez Narodową Fundację Nauki oraz Narodowy Fundusz dla Nauk Humanistycznych, koncentrują się na budowie wszechstronnej, cyfrowej bazy leksykalnej, która ma służyć edukacji i odrodzeniu mowy. Badacze podkreślają, że język ten jest nierozerwalnie związany z krajobrazem i kulturą Kolorado, a jego utrata oznacza wymazanie unikalnej historii plemienia, odmiennej od tej zapisanej w podręcznikach.

Język Arapaho jest obecnie uznawany za skrajnie zagrożony, a liczba jego biegłych użytkowników szacowana jest na zaledwie około 200 osób na całym świecie, przy czym żaden z nich nie jest młodszy niż sześćdziesiąt lat. W ramach projektu badacze, w tym doktorantka lingwistyki Irina Wagner, przeprowadzili nagrania ustnych historii starszyzny z rezerwatów w Wyoming i Oklahomie. Nagrania te stanowią cenne okno na sposób życia Arapaho, dokumentując doświadczenia od czasów Wielkiego Kryzysu, suszy i II wojny światowej, aż po transformację od koczowniczego trybu życia do współczesnego rolnictwa. Co istotne, aby język pozostał żywy i adekwatny, starszyzna plemienna tworzy dosłowne tłumaczenia dla współczesnych pojęć, na przykład Internet określany jest jako „wszystko jest połączone razem”, a Facebook jako „plotki”.

Inicjatywy te wykraczają poza samą lingwistykę. W latach 2024 i 2025, organizacja Right Relationship Boulder z CU Boulder pozyskała fundusze na obóz językowo-kulturowy Hinóno’oéí. Obóz ten oferuje bezpłatne lekcje języka i zajęcia kulturalne dla młodzieży, co jest kluczowe dla przekazania wiedzy następnym pokoleniom. Cyfrowe bazy danych, w tym słownik online zawierający ponad 20 000 haseł oraz baza tekstów z ponad 100 000 zdań, reprezentują dane zebrane od blisko stu rodzimych użytkowników języka. Choć pełna baza tekstowa pozostaje nieopublikowana ze względu na obawy przed potencjalnym wykorzystaniem przez sztuczną inteligencję, 5000 zdań zatwierdzonych przez społeczność Arapaho zostanie udostępnionych online, co ma ułatwić naukę i uczynić zasoby dostępnymi dla samych członków plemienia, często po raz pierwszy.