Odwieczny Głos Francji: Jak Oksytański, Gallo i Baskijski Przetrwały Próbę Czasu

W najdalszych zakątkach Francji wciąż rozbrzmiewają głosy przodków, utrwalone w rdzennych dialektach, które, wbrew historycznym naciskom, nie odeszły w niebyt. Języki te to coś więcej niż zbiór słów; są żywymi świadectwami odmiennej wizji świata, a ich niezwykła odporność rzuca nowe światło na zrozumienie bogactwa krajobrazu kulturowego kraju. Na przykład w departamencie Ariège, w miejscowości Sarrat, dialekt Langwedocji, stanowiący część rozległego języka oksytańskiego, który niegdyś dominował na całym Południu Francji, jest nadal słyszany w rozmowach najstarszych mieszkańców. Mireille, mająca 68 lat, wspomina, jak trudne było potajemne uczenie się tej mowy. Wynikało to z surowej polityki republikańskiej „galizacji”, która trwała aż do połowy XX wieku, a dzieci przyłapane na używaniu regionalnych gwar były publicznie karane i piętnowane.

Język oksytański, klasyfikowany jako należący do podgrupy galoromańskiej lub oksytanoromańskiej, obecnie cieszy się we Francji statusem języka wspieranego i promowanego, choć kwestia jego pełnego oficjalnego uznania na szczeblu państwowym pozostaje przedmiotem intensywnych sporów politycznych i społecznych. Przenosząc się na północny zachód, w głębi Bretanii, przetrwał język gallo. Jest to język o korzeniach łacińskich, co wyraźnie odróżnia go od sąsiedniego, celtyckiego bretońskiego. Jean-Yves, 82 lata, z nostalgią wspomina czasy, gdy w jego dzieciństwie wszyscy mieszkańcy posługiwali się gallo, używając charakterystycznego „bonżu” [bõʒu] zamiast powszechnego „bonżur”. Niestety, UNESCO klasyfikuje gallo jako język poważnie zagrożony wyginięciem. Szacuje się, że mimo pojawienia się specjalistycznych kursów mistrzowskich mających na celu jego rewitalizację, aktywnych użytkowników pozostało mniej niż 30 000 osób.

W dolinach alpejskich, rozciągających się przez Sabaudię i Delfinat, asymilacji skutecznie opiera się język franko-prowansalski, znany również jako arpitański. Jest to fascynująca mowa, w której historycznie przeplatały się wpływy łaciny, francuskiego oraz włoskiego. Lucien, 75 lat, stanowczo podkreśla, że dla lokalnej społeczności jest to po prostu patois — nie jest to ani francuski, ani włoski, lecz ich własny, unikalny język regionalny. Ze względu na swoje cechy fonetyczne i leksykalne, franko-prowansalski jest często postrzegany przez lingwistów jako forma pośrednia, stanowiąca pomost między francuskim a oksytańskim.

Z kolei język baskijski, czyli Euskara, stanowi zupełnie odrębną i wyjątkową kategorię. Jego korzenie sięgają głęboko w epokę przedceltycką, co czyni go jednym z najbardziej archaicznych i najstarszych języków w całej Europie. Baskowie posługują się językiem izolowanym, co oznacza, że nie ma on udowodnionych, pokrewnych związków z żadnymi innymi znanymi językami europejskimi. We Francji Euskara przeżywa obecnie dynamiczne odrodzenie, a liczba użytkowników wynosi około 50 000. Ten wzrost jest w dużej mierze zasługą szkół pełnego zanurzenia, znanych jako ikastolak, oraz intensywnej mobilizacji lokalnych społeczności, która rozpoczęła się już w latach 80. XX wieku. Mayalen, 34 lata, instruktorka z Asparren, potwierdza, że dla jej pokolenia Euskara to znacznie więcej niż środek komunikacji — jest to filar tożsamości kulturowej.

Warto zauważyć, że młode pokolenia aktywnie angażują się w ten renesans językowy. Przykładem jest młodzież na Korsyce, która uruchomiła własny kanał na platformie YouTube, prowadząc go w języku korsykańskim, co świadczy o nowej fali dumy regionalnej. Lingwistka Léa Marchand z Uniwersytetu w Strasburgu trafnie zauważa, że utrata tych języków oznacza stratę nie tylko poszczególnych słów, ale całego, unikalnego sposobu postrzegania i interpretowania świata. Podkreśla ona, że wytrwałość i opór tych idiomów wobec historycznych nacisków są wyrazem wewnętrznej siły, która dąży do zachowania różnorodności form wyrazu i dziedzictwa kulturowego Francji.