Minsk laat 123 gevangenen vrij, waaronder Nobelprijswinnaar, na versoepeling VS-sancties op kalisector

Op zaterdag 13 december 2025 kondigden de Wit-Russische autoriteiten de vrijlating aan van 123 personen die om politieke redenen vastzaten. Deze stap volgde direct op intensieve diplomatieke consultaties met Washington. Onder de vrijgelatenen bevinden zich de oprichter van het mensenrechtenencentrum Viasna en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede 2022, Ales Bialiatski, evenals oppositiefiguur Maria Kalesnikava. Dit gebaar van humaniteit kwam tot stand na besprekingen in Minsk tussen President Aleksandr Loekasjenko en de Amerikaanse Speciale Gezant John Cole, die zijn ambt op 9 november 2025 aanvaardde.

Het cruciale element in de bereikte overeenkomst was de beslissing van de Verenigde Staten om economische beperkingen gedeeltelijk op te heffen. Dit betrof met name de kaliummeststoffensector, die van levensbelang is voor de Wit-Russische economie. De sancties tegen het staatsbedrijf Belaruskali, die in augustus 2021 waren ingesteld, werden hiermee beïnvloed. Destijds vertegenwoordigden kalimeststoffen ruim 20% van de totale export van het land, terwijl Wit-Rusland ongeveer 20% van de wereldmarkt in handen had. Speciale Gezant Cole bestempelde deze uitwisseling als een “zeer goede stap” richting normalisatie van de betrekkingen. Hij benadrukte wel dat verdere versoepeling afhankelijk is van het voortzetten van de vrijlating van gedetineerden.

De vrijlating van 123 personen op 13 december 2025 zet een reeds ingezette trend voort. Sinds juli 2024 is het totale aantal vrijgelaten politieke gevangenen de grens van 430 gepasseerd. Ter illustratie: in september 2025, na eerdere overleggen waaraan Amerikaanse vertegenwoordigers deelnamen, werden 52 mensen vrijgelaten, waaronder de voormalige presidentskandidaat Nikolaj Statkevitsj. Opvallend was dat onder de recent vrijgelatenen op 13 december ook vijf Oekraïense staatsburgers waren, wat wijst op de veelzijdige aard van het onderhandelingsproces.

Ales Bialiatski, die in maart 2023 tot tien jaar gevangenisstraf was veroordeeld op beschuldigingen van smokkel en het financieren van activiteiten die de openbare orde verstoren, heeft zijn vrijheid teruggekregen. Mensenrechtenorganisaties bevestigden de vrijlating van deze sleutelfiguren, maar wijzen erop dat het binnenlandse beleid van het regime ten aanzien van dissidentie onverminderd streng blijft. Sinds het begin van 2025 werden 283 nieuwe veroordeelden op basis van politieke aanklachten geregistreerd, wat de 170 gratieverleningen ruimschoots overtreft.

John Cole, door Donald Trump op 9 november 2025 benoemd tot speciaal gezant, diende voorheen als persoonlijk advocaat van Trump en als plaatsvervangend speciaal gezant voor Oekraïne onder Keith Kellogg. Zijn missie, zo werd gemeld, behelst de poging om Minsk geleidelijk uit de geopolitieke invloedssfeer van Moskou te manoeuvreren. Tegelijkertijd met de stappen van Washington, stemde de Europese Unie op 10 december in met een uitbreiding van sancties tegen Wit-Rusland, mede naar aanleiding van incidenten met smokkelballonnen. De verdere ontwikkeling van de relatie tussen Minsk en Washington zal, aldus Cole, afhangen van de duurzaamheid van dit ruilproces van “sancties in ruil voor vrijheid”.