Radioastronomie, een wetenschap die in de jaren '30 van de vorige eeuw begon met de ontdekking van radiogolven uit de Melkweg door Karl Jansky, heeft een cruciale rol gespeeld in het ontrafelen van kosmische verschijnselen die voor optische telescopen verborgen blijven. Na de Tweede Wereldoorlog, mede dankzij overtollige militaire radarapparatuur, werden aanzienlijke vooruitgangen geboekt. Moderne radiotelescopen, zoals de Chinese FAST en de Square Kilometre Array (SKA), blijven ons begrip van het universum vergroten. De geschiedenis van de radioastronomie in Nederland kent belangrijke mijlpalen, met de oprichting van de Stichting Radiostraling van Zon en Melkweg (SRZM) in 1949, wat leidde tot de bouw van de eerste radiotelescoop in Dwingeloo en later de Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT).
Echter, de snelle groei van satellietconstellaties vormt een toenemende bedreiging voor dit wetenschapsgebied. Observaties van de Low Frequency Array (LOFAR) radiotelescoop hebben onbedoelde elektromagnetische straling (UEMR) gedetecteerd van satellietelektronica, waaronder die van SpaceX's Starlink. Deze UEMR beslaat brede frequentiebereiken, wat het voor radiotelescopen bemoeilijkt om zwakke kosmische signalen te detecteren. De situatie wordt verergerd door de snelle uitbreiding van deze constellaties; SpaceX heeft bijvoorbeeld al meer dan 8.000 Starlink-satellieten in een baan om de aarde gebracht, met plannen voor tienduizenden extra satellieten. Dit verhoogt de cumulatieve radio-ruis, wat potentieel de waarnemingen in de radioastronomie kan overstemmen.
Om deze uitdaging aan te gaan, werken astronomen en satellietoperators samen aan strategieën voor mitigatie. SpaceX werkt samen met het Centre for the Protection of the Dark and Quiet Sky from Satellite Constellation Interference (IAU CPS), een initiatief van de Internationale Astronomische Unie (IAU), om technische oplossingen te onderzoeken, zoals het aanpassen van satellietontwerpen om UEMR te verminderen. De VN-Commissie voor Vreedzaam Gebruik van de Ruimte (COPUOS) heeft ook een agendapunt toegevoegd om de impact van satellietconstellaties op radioastronomie te bestuderen, met als doel internationale richtlijnen te ontwikkelen ter bescherming van radio-stille zones. De IAU CPS, mede gehost door NSF's NOIRLab en de SKA Observatory, is opgericht om de inspanningen te bundelen en de negatieve effecten op de astronomie te beperken.
De bescherming van radio-stille zones is van vitaal belang voor de toekomst van de radioastronomie. Voortdurende samenwerking tussen astronomen, satellietoperators en internationale instanties is essentieel om ervoor te zorgen dat de uitbreiding van satellietnetwerken onze verkenning van de kosmos niet belemmert. De IAU CPS heeft in maart 2024 een position paper uitgebracht met aanbevelingen voor het beperken van de impact van satellietconstellaties op de astronomie, waarbij zowel vrijwillige maatregelen door satellietoperators als noodzakelijke regelgevende stappen op nationaal en internationaal niveau worden benadrukt. De uitdagingen zijn significant, aangezien de helderheid van satellieten, zelfs door gereflecteerd zonlicht, astronomische waarnemingen kan verstoren, vooral bij lange belichtingstijden.