Nieuw onderzoek werpt twijfel op epidemietheorie achter de verlating van Akhetaten

De lang gekoesterde overtuiging dat de plotselinge verlating van de oud-Egyptische hoofdstad Akhetaten werd veroorzaakt door een verwoestende epidemie, staat onder zware druk. Een recent onderzoek, gepubliceerd door Dr. Gretchen Dabbs en Dr. Ené Stevens in het American Journal of Archaeology in oktober 2025, biedt een radicaal ander perspectief op deze historische gebeurtenis. De analyse van de wetenschappers trekt het bestaan van een grootschalige epidemie tijdens de regeerperiode van farao Echnaton ernstig in twijfel.

De stad, die tegenwoordig bekendstaat als Amarna, werd gesticht als een symbool van een drastische breuk met de traditionele religieuze gebruiken, waarbij de verering van de zonnegod Aton centraal stond. Al snel, slechts twee decennia na de dood van de farao, raakte de hoofdstad echter in verval. Dit verval werd lange tijd geïnterpreteerd als het directe gevolg van een catastrofale plaag. De dominante hypothese steunde op indirect bewijs: Hettitische gebeden vermeldden een pest die door Egyptische gevangenen was meegebracht, en de Amarna-brieven rapporteerden ziekte-uitbraken in naburige steden zoals Megiddo en Byblos (Bibl). Cruciaal is dat geen van deze bronnen direct wees op een crisis in Akhetaten zelf.

Om de hypothese van een pestuitbraak te toetsen, voerden de onderzoekers een uitgebreide bioarcheologische en archeologische evaluatie uit van Amarna en de bijbehorende necropolen. Zij vergeleken de patronen van begrafenispraktijken, demografische indicatoren en gezondheidsmarkers met gegevens van locaties waar bekende epidemieën hadden plaatsgevonden. Tussen 2005 en 2022 werden 889 graven geanalyseerd.

De resultaten van de analyse van de 889 graven toonden aan dat de sterftecijfers en de levensverwachting overeenkwamen met de verwachte parameters voor een stad van die omvang en met een bestaansduur van twintig jaar. Dit beeld strookt absoluut niet met het patroon van plotselinge en massale sterfte dat kenmerkend is voor pandemieën of plagen. Er was geen bewijs van een demografische ramp die een dergelijke massale vlucht zou rechtvaardigen.

Bovendien wijzen de sporen die in de stadsstructuur zelf zijn achtergelaten op een geplande, eerder dan panische terugtrekking. Zelfs na het overlijden van Echnaton was er sprake van voortgezette bouwactiviteiten en een ordelijke verwijdering van bezittingen. Dit duidt op een geleidelijke leegloop in plaats van een vlucht voor een onafwendbare ondergang. Deze bevindingen verschuiven de focus van externe cataclysmen naar interne processen die het lot van deze unieke nederzetting bepaalden. Het is waarschijnlijk dat de politieke en religieuze heroriëntatie die volgde op het vertrek van Echnaton een veel belangrijkere rol speelde in het lot van Akhetaten dan een veronderstelde ziekte. Dit inzicht opent nieuwe perspectieven voor het begrijpen hoe interne verschuivingen in de sociale structuur het materiële erfgoed van beschavingen vormgeven.