Een grootschalige geoarchaeologische studie, gepubliceerd in het tijdschrift Antiquity op 6 oktober 2025, heeft nieuwe inzichten gegeven in de oorsprong en vorming van het Karnak-tempelcomplex, de belangrijkste religieuze locatie in het oude Egypte.
De bevindingen, gebaseerd op de analyse van 61 sedimentkernen en duizenden scherven, suggereren dat de locatie van de tempel direct verband houdt met de scheppingsmythologie van de oude Egyptenaren. Onderzoekers van de Universiteit van Southampton (VK) en de Universiteit van Uppsala (Zweden) hebben gereconstrueerd hoe het rivierlandschap het gebied over een periode van meer dan 3.000 jaar heeft gevormd. Voor ongeveer 2520 v.Chr. was het gebied ongeschikt voor langdurige bewoning vanwege regelmatige overstromingen door de Nijl. De vroegste sporen van menselijke aanwezigheid dateren uit het Oude Rijk (ongeveer 2591–2152 v.Chr.), terwijl actieve tempelconstructie begon rond 2300–1980 v.Chr. Dr. Christian Stratt van de Universiteit van Southampton merkte op: «De leeftijd van Karnak is lange tijd een onderwerp van discussie geweest, maar nieuw bewijs heeft geholpen de vroegste datum van nederzetting en bouw te verduidelijken.»
Dr. Ben Pennington, een van de hoofdauteurs, verklaarde dat de locatie van de Karnak-tempel oorspronkelijk een eiland was, gevormd tussen twee takken van de oude Nijl. Diepe kanalen creëerden verhoogd land, op een hoogte van ongeveer 72 meter boven zeeniveau, de eerste basis voor nederzetting en tempelbouw. Door de eeuwen heen verschoof de loop van de riviertakken, waardoor er meer ruimte ontstond voor de uitbreiding van het tempelcomplex. Een belangrijke ontdekking is dat de oostelijke riviertak aanzienlijk breder (tot 500 meter) en opvallender bleek te zijn dan de westelijke tak, die meer aandacht had gekregen. Onderzoeker Dominic Barker voegde toe dat de oude Egyptenaren de verzande rivierbeddingen gebruikten om nieuwe structuren te bouwen. Op een van de locaties ontdekte het team sporen van opzettelijke opvulling van het westelijke kanaal: rond 1540 v.Chr. voegden bouwers specifiek 3,6 meter zand toe om het proces van opvulling te versnellen en het gebied te verstevigen.
De studie onthult ook een opmerkelijke verbinding tussen de locatie van de tempel en de Egyptische scheppingsmythologie. Oude teksten beschrijven hoe de scheppergod verscheen als een heuvel die oprijst uit de "oorspronkelijke wateren". Het eiland waar Karnak werd gebouwd, was het hoogste land omringd door water, wat perfect het beeld weerspiegelde van de "scheppingsheuvel". «Het is verbazingwekkend te bedenken dat de elite van Thebe deze plek voor de god Ra-Amon koos, omdat het perfect het beeld weerspiegelde van de 'scheppende heuvel' die oprijst uit de chaotische wateren», merkte Dr. Pennington op. Tegen het Middenrijk (ongeveer 1980-1760 v.Chr.) was dit concept verder versterkt, met de tempel gebouwd op land dat tevoorschijn kwam naarmate het overstromingswater zich terugtrok, een levendig beeld van het "eerste land" dat oprijst uit de oerzee.
Het onderzoeksteam onderzoekt nu de gehele uiterwaarden rond Luxor om te begrijpen hoe het landschap en de hydrologie hebben bijgedragen aan de vorming van het oude religieuze centrum van Thebe. Deze bevinding verheldert niet alleen het vormingsproces van de Karnak-tempel, maar biedt ook nieuwe inzichten in de relatie tussen mens en natuurlijke omgeving in de oude Egyptische geschiedenis.