Aguada Fénix: De 3000 jaar oude Maya-kosmogram gebouwd zonder heersers

In het zuidoosten van Mexico, specifiek in de staat Tabasco, hebben archeologen een baanbrekende ontdekking gedaan die onze traditionele kijk op het ontstaan van de Maya-beschaving fundamenteel verandert. Op de locatie die bekendstaat als Aguada Fénix troffen onderzoekers een gigantisch complex aan dat ongeveer drieduizend jaar oud is. Nieuwe gegevens wijzen erop dat dit bouwwerk niet louter een ritueel terrein was, maar een constructie die ontworpen is als een symbolische weergave van de kosmos.

Het onderzoeksteam, geleid door professor Takeshi Inomata van de Universiteit van Arizona, stelde vast dat Aguada Fénix de vorm heeft van een enorm kruis. Dit kan worden geïnterpreteerd als een unieke cosmogram waarin de vroege Maya's hun diepgaande begrip van de wereldorde weerspiegelden. De afmetingen van het bouwwerk zijn ronduit verbazingwekkend: het meet circa negen kilometer in de lengte en zeven en een halve kilometer in de breedte. Deskundigen schatten dat dit het oudste en tevens het grootste monument is dat ooit is gevonden in de geschiedenis van de Maya-cultuur.

Wat de onderzoekers in het bijzonder trof, was de opvallende afwezigheid van aanwijzingen voor macht of een sociale hiërarchie binnen het complex. Er werden geen paleizen, residenties voor de adel, of standbeelden van heersers gevonden, structuren die juist zo kenmerkend zijn voor latere, meer ontwikkelde steden zoals Tikal.

Dit wijst sterk in de richting van een collectieve bouw. De constructie vond plaats zonder dwang, waarbij mensen niet door militaire of politieke macht, maar door deelname aan gezamenlijke ceremonies en feesten werden verenigd.

Volgens de berekeningen van de archeologen vereiste de realisatie van het hoofdplateau een inspanning van meer dan tien miljoen mensendagen arbeid. Toch zijn er geen bewijzen gevonden die wijzen op slavenarbeid of een militaire organisatie die de bouw leidde. Het is aannemelijk dat de bevolking werkte vanuit een gedeeld gevoel van verbondenheid met een gemeenschappelijk, heilig doel.

De onderzoekers maakten gebruik van de geavanceerde LIDAR-laserscantechnologie om de structuur van het complex, dat grotendeels verborgen lag onder de vegetatie, nauwkeurig in kaart te brengen. Ze identificeerden elkaar kruisende assen en platforms, en in het centrum bevonden zich twee elkaar snijdende kuilen waar ongebruikelijke rituele vondsten werden gedaan.

Binnen deze kuilen vonden de archeologen pigmenten in drie kleuren, die strikt geplaatst waren volgens de windrichtingen. Blauw lag in het noorden, groen in het oosten en geel in het zuiden. Deze ontdekking is het vroegste bekende voorbeeld van kleurensymboliek die gekoppeld is aan richtingen in heel Meso-Amerika.

Naast de pigmenten lagen er voorwerpen vervaardigd uit jade en groene steen. Het ging om beeldjes van een krokodil, een vogel en een vrouw tijdens de bevalling, evenals diverse zeeschelpen. Alle items waren in een kruisvorm gerangschikt, wat volgens de wetenschappers de harmonie symboliseerde tussen de elementen water, aarde en lucht (of hemel).

Een deel van het complex, waaronder een systeem van kanalen en dammen, bleef onvoltooid. Het is waarschijnlijk dat de bouwers werden geconfronteerd met beperkte middelen of veranderende natuurlijke omstandigheden. Desondanks bleef Aguada Fénix gedurende meerdere eeuwen, ruwweg van 1050 tot 700 voor Christus, functioneren als een cruciaal ritueel en gemeenschappelijk centrum.

De indeling van het bouwwerk weerspiegelde volgens de onderzoekers niet alleen de ruimte, maar ook de tijd. De oost-westas is gericht op de zonsopgang, die in verband stond met de 260-dagen rituele kalender. Dit kalendersysteem zou later de basis vormen voor de kalendersystemen van zowel de Maya's als de Azteken. Aguada Fénix verbond op deze manier het idee van kosmische orde met de cycliciteit van de tijd.

Hoewel sommige specialisten oproepen tot voorzichtigheid bij het gebruik van de term 'cosmogram' totdat de definitie ervan scherper is, erkennen de meeste archeologen de enorme betekenis van de vondst. Het bewijst dat zelfs zonder koningen en piramides, oude volkeren zich konden verenigen rond een groots idee en monumentale constructies konden realiseren. Zoals Takeshi Inomata het verwoordt: “We zijn gewend te denken dat heersers en hiërarchie noodzakelijk zijn voor grote prestaties. Maar de gegevens uit het verleden tonen aan dat de mensheid tot enorme verwezenlijkingen in staat is wanneer zij gedreven wordt door gedeelde inspiratie.”