Astronomen Vangen Lancering van Super-Snelle Winden Gekoppeld aan Superzware Zwart Gat Na Röntgenuitbarsting

Een internationale samenwerking van astronomen heeft eind 2025 een zeldzaam fenomeen waargenomen: een extreem snelle windstoot, afkomstig van een superzwaar zwart gat, volgde direct op een krachtige röntgenuitbarsting. Deze gebeurtenis, vastgelegd door gecoördineerde observaties met röntgenruimtetelescopen, leverde cruciale inzichten op in de dynamiek van actieve galactische kernen (AGN). De bevindingen werden in december 2025 gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Astronomy & Astrophysics.

Het middelpunt van de studie was het superzware zwarte gat in het centrum van de spiraalstelsel NGC 3783, dat zich op ongeveer 130 miljoen lichtjaar van de aarde bevindt. Dit zwarte gat heeft een massa die overeenkomt met 30 miljoen zonsmassa's. Het wordt gevoed door de accretie van materie, wat het actieve centrum tot een heldere bron van straling over het gehele elektromagnetische spectrum maakt. Overigens bevestigen eerdere metingen, gebaseerd op reverberatie-mapping, dat de massa van het zwarte gat in NGC 3783 neerkomt op 2,8 miljoen zonnemassa's.

De observaties werden uitgevoerd met behulp van de Europese XMM-Newton telescoop, die in december 1999 werd gelanceerd, en de recentere Japanse XRISM-missie, die in september 2023 de ruimte in ging. De gedetailleerde analyse toonde aan dat eerst een intense röntgenflits uit de kern van het zwarte gat kwam, waarna deze snel afzwakte. Verrassend genoeg volgde binnen één dag een uitstoot van materie in de vorm van krachtige winden. Deze winden bereikten snelheden tot 60.000 kilometer per seconde, wat neerkomt op ongeveer een vijfde van de lichtsnelheid. Liyi Gu, hoofdauteur van het onderzoek en verbonden aan de Nederlandse Organisatie voor Ruimteonderzoek (SRON), benadrukte dat de vorming van deze winden een ongekende snelheid kende.

Co-auteur Matteo Guainazzi van de Europese Ruimtevaartorganisatie (ESA) opperde de theorie dat deze uitbarstingen voortkomen uit een plotselinge ‘ontwarring’ van een complexe magnetische structuur binnen de AGN. Dit mechanisme vertoont gelijkenissen met de processen die zonnevlammen en coronale massa-ejecties op onze eigen Zon veroorzaken, zij het op een veel grotere kosmische schaal. Eric Kuulkers, wetenschappelijk leider van het XMM-Newton project, merkte op dat deze overeenkomst wijst op gedeelde fundamentele principes van hoogenergetische fysica in het universum.

Dergelijke snel bewegende winden zijn van essentieel belang voor het begrijpen van de evolutie van sterrenstelsels, aangezien ze een rol spelen in het zogenaamde ‘terugkoppelingsproces’ of feedback-mechanisme. De energie die door deze stromen wordt meegevoerd, kan de stervorming binnen het moederstelsel beïnvloeden. Ze doen dit door het interstellaire gas op te warmen, waardoor de groeisnelheid van het sterrenstelsel wordt gereguleerd. Het feit dat dit specifieke incident kon worden vastgelegd, was te danken aan de gelijktijdige monitoring van NGC 3783 door maar liefst zeven ruimteobservatoria, waaronder NuSTAR, Hubble, Chandra, Swift en NICER. Dit gezamenlijke toezicht bood een compleet beeld van de gebeurtenis.