Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã chính thức công bố vào ngày 13 tháng 10 vừa qua rằng Giải thưởng Tưởng niệm Nobel về Khoa học Kinh tế năm 2025 đã được trao cho ba nhà kinh tế học lỗi lạc toàn cầu. Ba học giả được vinh danh là Giáo sư Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt. Họ nhận giải thưởng cao quý này nhờ những công trình nghiên cứu mang tính đột phá, bổ sung cho nhau, tập trung vào việc giải thích các cơ chế nền tảng và động lực cốt lõi thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững thông qua đổi mới. Giải thưởng ghi nhận những hiểu biết sâu sắc và toàn diện của họ về cách thức tiến bộ công nghệ đóng vai trò là chất xúc tác, giúp các xã hội thoát khỏi tình trạng trì trệ kéo dài và bước vào những kỷ nguyên thịnh vượng lâu dài, tạo ra sự khác biệt rõ rệt trong đời sống nhân loại.
Một nửa giá trị giải thưởng danh giá này đã được trao cho Joel Mokyr, nhà sử học kinh tế người Mỹ gốc Israel sinh ra tại Hà Lan, hiện đang giảng dạy và nghiên cứu tại Đại học Northwestern. Phân tích lịch sử chuyên sâu của ông đã thiết lập và xác định rõ ràng các điều kiện tiên quyết về văn hóa và trí tuệ cần thiết để tăng trưởng kinh tế có thể trở thành một quá trình tự duy trì, không ngừng nghỉ. Giáo sư Mokyr đã chứng minh một cách thuyết phục rằng sự tiến bộ công nghệ liên tục đòi hỏi phải có một khuôn khổ xã hội vững chắc, nơi mà các giá trị như sự tò mò, hiểu biết khoa học sâu rộng và tinh thần cởi mở với các khái niệm mới được tích cực đề cao và nuôi dưỡng. Ông đã khéo léo liên kết sự thay đổi văn hóa mang tính bước ngoặt này với tính liên tục và tốc độ phát triển kinh tế phi thường được quan sát thấy kể từ khi Cách mạng Công nghiệp bùng nổ.
Phần còn lại của giải thưởng Nobel được chia sẻ đồng đều giữa Philippe Aghion, đến từ Collège de France và Trường Kinh tế London (LSE), và Peter Howitt của Đại học Brown. Hai nhà kinh tế học xuất sắc này đã có công lớn trong việc chính thức hóa khái niệm kinh điển “phá hủy sáng tạo” (creative destruction) thành một mô hình kinh tế toán học vô cùng chặt chẽ và có tính ứng dụng cao. Công trình này được xây dựng dựa trên nền tảng của một bài báo học thuật quan trọng mà họ đã xuất bản vào năm 1992. Lý thuyết của Aghion và Howitt khẳng định rằng sự tiến bộ kinh tế vốn dĩ mang tính chu kỳ và không thể tránh khỏi: các công nghệ và mô hình kinh doanh mới, vượt trội sẽ liên tục xuất hiện, và điều này tất yếu sẽ thay thế, làm gián đoạn, và khiến những cái cũ trở nên lỗi thời hoặc bị loại bỏ hoàn toàn khỏi thị trường.
Quá trình phá hủy sáng tạo này, mặc dù không tránh khỏi việc gây ra sự gián đoạn, dịch chuyển lực lượng lao động và thậm chí là sự sụp đổ của các doanh nghiệp và việc làm đã được thiết lập, nhưng lại được xác định là động lực cốt lõi và mạnh mẽ nhất cho sự cải thiện tổng thể của xã hội. Chính nhờ cơ chế thanh lọc này mà mức sống của con người được nâng cao đáng kể trên phạm vi toàn cầu. Ủy ban trao giải Nobel đã đặc biệt nhấn mạnh rằng những phát hiện của các nhà khoa học cho thấy các cơ chế làm nền tảng cho sự năng động và đổi mới này phải được duy trì và nuôi dưỡng một cách tích cực. Nếu không có sự can thiệp và hỗ trợ phù hợp, các nền kinh tế có nguy cơ cao quay trở lại trạng thái ì ạch, trì trệ và mất đi khả năng cạnh tranh.
Công trình nghiên cứu tổng hợp và chuyên sâu của ba học giả đã soi sáng một cách rõ ràng con đường phức tạp từ tình trạng đình trệ kinh tế đến sự thịnh vượng kéo dài và bền vững trong suốt hơn hai thế kỷ qua. Nghiên cứu này cung cấp một lăng kính phân tích toàn diện và sắc bén để nhìn nhận sự tiến hóa kinh tế hiện đại. Nó khẳng định một chân lý quan trọng rằng sự tiến bộ không chỉ là việc tạo ra những điều mới mẻ mà còn phải bao gồm cả quá trình tháo dỡ và loại bỏ những cấu trúc không còn phù hợp. Những hiểu biết sâu sắc này không chỉ mang giá trị học thuật to lớn mà còn có ý nghĩa thực tiễn cực kỳ quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách trên toàn thế giới. Nó giúp họ điều hướng các thách thức của một môi trường kinh tế toàn cầu đang thay đổi với tốc độ chóng mặt. Việc nắm bắt và hiểu rõ bản chất hai mặt của “phá hủy sáng tạo” chính là chìa khóa then chốt để thúc đẩy một môi trường kinh tế năng động, công bằng và bền vững cho các thế hệ tương lai.