Một nghiên cứu địa khảo cổ quy mô lớn, được công bố trên tạp chí Antiquity vào ngày 6 tháng 10 năm 2025, đã làm sáng tỏ nguồn gốc của quần thể Đền Karnak, một trong những địa điểm tôn giáo quan trọng nhất Ai Cập cổ đại.
Nghiên cứu, do các nhà khoa học từ Đại học Southampton (Vương quốc Anh) và Đại học Uppsala (Thụy Điển) dẫn đầu, đã tái hiện sự biến đổi của khu vực Karnak trong hơn 3.000 năm. Bằng cách phân tích 61 lõi trầm tích và hàng nghìn mảnh gốm, nhóm nghiên cứu đã xác định được cảnh quan sông nước đã định hình và mở rộng khu vực linh thiêng này. Phát hiện mới cho thấy vị trí của ngôi đền có thể liên quan trực tiếp đến thần thoại sáng thế của người Ai Cập cổ đại.
Theo Tiến sĩ Ben Pennington, một trong những tác giả chính, khu vực Đền Karnak ban đầu là một hòn đảo được hình thành giữa hai nhánh của sông Nile cổ đại. Các kênh nước sâu ở phía tây và phía đông đã tạo ra vùng đất cao, ở độ cao khoảng 72 mét so với mực nước biển, là nền móng đầu tiên cho việc định cư và xây dựng đền thờ. Dữ liệu trầm tích cho thấy trước khoảng năm 2520 TCN, khu vực này thường xuyên bị ngập lụt và không phù hợp cho việc sinh sống lâu dài. Các kết quả cho thấy những dấu vết sớm nhất về sự hiện diện của con người ở Karnak có thể có từ thời kỳ Vương quốc Cổ (khoảng 2591–2152 TCN). Bằng chứng từ đồ gốm cho thấy việc định cư và xây dựng tích cực bắt đầu trong thời kỳ Vương quốc Cổ (khoảng 2300-1980 TCN).
Tiến sĩ Kristian Strutt từ Đại học Southampton cho biết: "Tuổi của Karnak từ lâu đã gây tranh cãi, nhưng những bằng chứng mới đã giúp làm rõ thời điểm sớm nhất có người sinh sống và xây dựng." Qua nhiều thế kỷ, các nhánh sông đã dịch chuyển và bồi tụ, tạo thêm không gian cho quần thể đền thờ mở rộng. Một phát hiện đáng chú ý là nhánh sông phía đông, vốn chỉ được suy đoán trước đây, giờ đây đã được chứng minh là rộng (lên đến 500 mét) và nổi bật hơn nhánh phía tây. "Chính dòng chảy này đã định hình sự phát triển của ngôi đền, khi người Ai Cập cổ đại tận dụng lòng sông cổ đã bồi tụ để xây dựng các công trình mới", nhà nghiên cứu Dominic Barker nói thêm.
Trong một khu vực, nhóm nghiên cứu đã tìm thấy dấu vết của việc cố ý lấp đầy kênh phía tây: khoảng năm 1540 TCN, các nhà xây dựng đã đặc biệt thêm 3,6 mét cát để đẩy nhanh quá trình lấp đầy và củng cố khu vực.
Các phương pháp định tuổi bằng quang phát quang bổ sung và phân tích trầm tích lấy từ độ sâu lên đến 11,65 mét đã xác nhận tuổi và trình tự thay đổi của các hệ thống sông.
Khám phá này cũng hé lộ mối liên hệ đáng chú ý giữa vị trí của ngôi đền và thần thoại sáng thế của Ai Cập. Theo thần thoại Ai Cập cổ đại, thần sáng tạo xuất hiện dưới dạng một gò đất trồi lên từ "vùng nước nguyên thủy". Tiến sĩ Pennington lưu ý: "Hòn đảo nơi Karnak được xây dựng là vùng đất cao nhất bao quanh bởi nước trong khu vực. Thật thú vị khi nghĩ rằng giới tinh hoa Thebes đã chọn địa điểm này cho thần Ra-Amun vì nó phản ánh hoàn hảo hình ảnh về 'gò đất sáng tạo' trồi lên từ vùng nước hỗn loạn, do đó việc lựa chọn địa điểm cụ thể này bởi giới tinh hoa Thebes cho thần Ra-Amun không phải là ngẫu nhiên". Đến thời kỳ Vương quốc Trung (khoảng 1980-1760 TCN), khái niệm này càng được củng cố khi ngôi đền được xây dựng trên vùng đất nổi lên khi nước lũ rút đi, một hình ảnh sống động về "vùng đất đầu tiên" trỗi dậy từ đại dương nguyên thủy.
Nhóm nghiên cứu hiện đang khảo sát toàn bộ vùng đồng bằng lũ xung quanh Luxor để hiểu rõ hơn về cách cảnh quan và thủy văn đã góp phần hình thành trung tâm tôn giáo cổ đại của Thebes. Phát hiện này không chỉ làm rõ quá trình hình thành Đền Karnak mà còn mang đến những hiểu biết mới về mối quan hệ giữa con người và môi trường tự nhiên trong lịch sử Ai Cập cổ đại.