Bí Ẩn Lịch Pháp Maya: Công Cụ Dự Báo Nhật Thực Tinh Vi Trong Sách Dresden

Một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Science Advances vào ngày 22 tháng 10 năm 2025 đã hé lộ một khía cạnh đáng kinh ngạc trong trí tuệ của nền văn minh Maya cổ đại: khả năng dự báo nhật thực với độ chính xác phi thường. Các học giả John Justeson từ Đại học Albany và Justin Lowry thuộc SUNY Plattsburgh đã đi sâu vào bảng nhật thực nằm trong Sách Dresden, một bản thảo chữ tượng hình có niên đại từ thời kỳ Hậu Cổ điển (khoảng 1100–1521 SCN).

Phát hiện cốt lõi cho thấy người Maya đã khéo léo sử dụng lịch nghi lễ 260 ngày của họ, được gọi là Tzolk'in, để tính toán các sự kiện thiên thể này. Lịch Tzolk'in là trụ cột trong đời sống xã hội và các hoạt động nghi lễ của người Maya, chi phối nhịp điệu hàng ngày. Các nhà nghiên cứu đã thiết lập một mối tương quan toán học tinh tế: 405 chu kỳ của tháng âm lịch, mỗi tháng xấp xỉ 29,530589 ngày, trùng khớp chính xác với 46 chu kỳ hoàn chỉnh của lịch Tzolk'in 260 ngày. Sự đồng bộ hóa này chính là chìa khóa cho phép các nhà thiên văn Maya xác định các mô hình lặp lại cần thiết để dự báo bóng tối của mặt trời.

Trong quá trình nghiên cứu, các học giả đã xem xét 145 nhật thực có thể quan sát được trong khu vực của người Maya trong khoảng thời gian từ năm 350 đến 1150 SCN. Họ nhận thấy rằng bảng nhật thực trong Sách Dresden ban đầu được thiết kế để ghi chép các tháng âm lịch, nhưng sau đó đã được điều chỉnh để dự đoán nhật thực. Sự điều chỉnh này bao gồm việc tính toán những khác biệt nhỏ giữa chu kỳ mặt trăng và mặt trời, giúp duy trì độ chuẩn xác qua nhiều thế kỷ. Điều này cho thấy các thầy tế và người ghi chép Maya không chỉ là những người quan sát bầu trời mà còn là những nhà toán học sâu sắc, kiến tạo nên một hệ thống dự báo vượt trội so với nhiều nền văn minh cùng thời.

Sách Dresden, một trong số ít các cuốn sách tiền Columbus còn sót lại, được viết trên giấy làm từ vỏ cây sung Trung Mỹ và có thể trải ra như đàn accordion. Nó không chỉ chứa các bảng dự báo nhật thực mà còn có các bảng về chuyển động của sao Kim và các lịch chiêm tinh khác. Các nhà nghiên cứu đã làm sáng tỏ rằng bảng 405 tháng này đã phát triển từ một lịch âm lịch cơ bản, nơi lịch nghi lễ 260 ngày hòa hợp với chu kỳ mặt trăng, cho phép họ biết chính xác ngày nhật thực sẽ rơi vào ngày nghi lễ nào.

Một phát hiện bổ sung đáng chú ý từ việc phân tích là người Maya đã sử dụng các chu kỳ lặp lại như chu kỳ Saros hiện đại (223 tháng âm lịch) và chu kỳ Inex (358 tháng âm lịch) để hiệu chỉnh những sai lệch nhỏ tích tụ theo thời gian, giữ cho dự báo luôn chính xác trong hơn 700 năm. Sự kết hợp giữa quan sát chi tiết và mô hình toán học này đã biến một cuốn sách nghi lễ thành một cỗ máy tính toán thiên văn, minh chứng cho chiều sâu trí tuệ của một nền văn minh đã kiến tạo nên sự hài hòa giữa nhịp điệu vũ trụ và dòng chảy vận mệnh trên mặt đất. Những hiểu biết này mở ra một cánh cửa nhìn vào cách người Maya đã định vị sự tồn tại của mình trong một vũ trụ có trật tự và có thể dự đoán được, biến những sự kiện thiên thể mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc thành những thời điểm có thể lường trước được thông qua sự kiên nhẫn và tư duy logic.