Khám Phá Thế Giới Thị Giác Của Chó và Mèo: Những Thích Nghi Độc Đáo

Hệ thống thị giác của chó và mèo đã phát triển những đặc điểm vô cùng ấn tượng, phản ánh rõ nét lối sống và môi trường săn mồi tự nhiên của chúng. Những khác biệt này so với con người tạo nên một thế giới quan hoàn toàn riêng biệt cho hai loài bạn đồng hành này.

Chó được xem là loài có thị giác nằm giữa động vật hoạt động ban ngày và ban đêm. Điểm khác biệt lớn nhất so với con người là việc chúng không sở hữu hoàng điểm (macula) với mật độ tế bào nón cao. Điều này dẫn đến độ sắc nét thị giác kém hơn đáng kể. Thị lực của chó chỉ tương đương với khả năng một người bình thường đọc được dòng thứ ba trên bảng đo thị lực Snellen, trong khi người có thị lực chuẩn có thể đọc được dòng thứ mười. Đây là một sự đánh đổi để ưu tiên các khả năng khác.

Ngược lại, mèo lại là những thợ săn hoạt động mạnh mẽ vào lúc chạng vạng, và thị giác của chúng được tối ưu hóa tuyệt đối cho điều kiện ánh sáng yếu. Điều này được chứng minh qua việc võng mạc của mèo chứa khoảng 80% tế bào que, cao hơn nhiều so với mức 60% ở người. Hơn nữa, đồng tử của mèo có thể co lại thành khe dọc hẹp, cho phép lượng ánh sáng tối đa lọt vào mắt. Đặc biệt, lớp *tapetum lucidum* nằm phía sau võng mạc hoạt động như một tấm gương nội tại, khuếch đại ánh sáng chiếu tới các tế bào cảm quang lên gấp nhiều lần. Nhờ cơ chế này, mèo có thể nhìn rõ trong điều kiện ánh sáng yếu hơn sáu lần so với con người và sử dụng ánh sáng hiệu quả hơn gấp đôi.

Quan niệm phổ biến cho rằng chó và mèo bị mù màu hoàn toàn là một sự hiểu lầm tai hại. Cả hai loài đều là động vật lưỡng sắc (dichromats), chỉ có hai loại tế bào nón, khác với ba loại ở người. Dải màu sắc mà chúng nhận thức bị giới hạn trong các phạm vi xanh lam-xanh lục và vàng-xanh lam. Màu đỏ thường được chúng nhìn thấy như một sắc thái xám hoặc mờ nhạt. Đối với mèo, thế giới có xu hướng ngả sang tông màu xám xanh, và chúng có khả năng phân biệt hơn hai mươi sắc thái khác nhau của màu xám, điều này rất hữu ích khi săn bắt loài gặm nhấm. Trong khi đó, có giả thuyết cho rằng đối với chó, màu sắc vật thể trong môi trường tự nhiên có thể đóng vai trò quan trọng hơn cả cường độ ánh sáng.

Thị giác hai mắt (binocular vision) mang lại cho cả hai loài khả năng nhận thức không gian ba chiều và đánh giá khoảng cách chính xác, một lợi thế tiến hóa quan trọng đối với các loài săn mồi. Mèo có góc trường thị giác hai mắt đạt tới 140 độ, giúp chúng có độ chính xác cao khi thực hiện các cú nhảy. Trong khi đó, góc chồng lấp trường thị giác của chó dao động từ 30 đến 60 độ, yếu tố then chốt để đánh giá khoảng cách chuẩn xác trong quá trình truy đuổi con mồi.

Về khả năng lấy nét, mèo có xu hướng viễn thị, chúng nhìn rõ các vật thể ở khoảng cách lên đến 60–70 mét, tuy nhiên, khả năng chi tiết ở cự ly gần bị giảm sút do phần trung tâm võng mạc kém phát triển hơn. Ngược lại, chó lại có khả năng nhận diện hình ảnh chuyển động tốt hơn từ khoảng cách 300–400 mét, và hình ảnh sắc nét nhất được hình thành ở phạm vi 100–150 mét. Đáng chú ý, chó thể hiện tật viễn thị nhẹ, khoảng +0,5 đi-ốp, tương tự như nhiều người trưởng thành.

Tóm lại, những thỏa hiệp tiến hóa trong cấu trúc mắt này đã mang lại cho chó và mèo khả năng phát hiện chuyển động vượt trội và định hướng tuyệt vời trong điều kiện thiếu sáng, đổi lại là sự hy sinh về độ chính xác của phổ màu mà chúng ta thường coi trọng.