Não Bộ Phân Lập Tuyến Đường: Sự Khác Biệt Giữa Hình Ảnh Tưởng Tượng và Nhận Thức Không Gian Thực

Các công trình nghiên cứu thần kinh học tiên tiến gần đây đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về một sự phân biệt mang tính nền tảng trong cách bộ não con người xử lý thông tin không gian. Cụ thể, bộ não sử dụng các cơ chế khác nhau để xử lý thông tin đến từ sự nhận thức trực tiếp bên ngoài và thông tin được tạo ra hoàn toàn từ trí tưởng tượng. Nghiên cứu đột phá này, do Anthony Klemann và Catherine Tallon-Baudry dẫn dắt tại Trường Sư phạm Cao cấp (École normale supérieure) ở Paris, đã được công bố rộng rãi trên tạp chí Journal of Neuroscience vào ngày 8 tháng 10 năm 2025. Phát hiện cốt lõi chỉ ra rằng: việc hình dung trong tâm trí và quá trình nhận thức thị giác tức thời không hề dùng chung một hệ thống thần kinh.

Để làm rõ sự phân tách này, các nhà nghiên cứu đã thiết kế một thí nghiệm tinh vi, yêu cầu những người tham gia thao tác với một bản đồ nước Pháp hoàn toàn bằng trí óc. Nhiệm vụ của họ là xác định thành phố nào trong hai thành phố được đưa ra có khoảng cách gần Paris hơn. Việc ghi lại hoạt động của não bộ trong suốt quá trình này đã phơi bày một sự phân chia khu vực chức năng rõ ràng. Khi các đối tượng thực hiện nhận thức không gian thông qua thị giác (tức là xử lý các kích thích bên ngoài), sự kích hoạt tập trung chủ yếu ở các khu vực phía sau của não, bao gồm thùy chẩm và thùy đỉnh. Đây là những vùng truyền thống liên quan đến việc xử lý thông tin thị giác và không gian ngoại cảnh.

Tuy nhiên, khi các đối tượng chuyển sang sử dụng trí tưởng tượng để gọi ra bản đồ trong đầu, hoạt động thần kinh đã có sự dịch chuyển đáng kể. Thay vì các khu vực sau, sự kích hoạt lại chuyển sang các khu vực phía trước, cụ thể là các vùng thùy trán. Sự thay đổi vị trí kích hoạt này cung cấp bằng chứng mạnh mẽ rằng hình ảnh nội tại và hình ảnh bên ngoài được xử lý thông qua các chuỗi phản ứng thần kinh khác nhau. Như Klemann đã nhấn mạnh, "cái nhìn tinh thần" nội tại không phải là một bản sao đơn giản của cơ chế thị giác thông thường. Sự khác biệt này là chìa khóa để hiểu cơ sở sinh học của việc phân biệt giữa việc cảm nhận thế giới thực và sự mô phỏng thế giới đó bên trong tâm trí — một khả năng cơ bản cho quá trình học hỏi và tích lũy kinh nghiệm của loài người.

Việc nắm bắt được sự phân lập về mặt thần kinh này mở ra những hướng đi mới đầy hứa hẹn. Về mặt y học, nó có thể thúc đẩy sự phát triển của các liệu pháp nhận thức chuyên sâu hơn. Về mặt công nghệ, nó là nền tảng cho việc thiết kế các công nghệ nhập vai tiên tiến, từ thực tế ảo (VR) cho đến các hệ thống đào tạo chuyên biệt nhằm cải thiện khả năng tập trung và chú ý. Các nghiên cứu thần kinh sinh học sâu hơn cũng đã xác nhận tính phức tạp của các quy trình này. Ví dụ, sự sống động của hình ảnh thị giác có mối liên hệ chặt chẽ với vỏ não chẩm, trong khi việc biểu diễn không gian đòi hỏi bộ não phải liên tục đối chiếu với hệ quy chiếu ba chiều được xây dựng dựa trên kinh nghiệm sống. Bộ não con người quả thực là một bộ máy thích ứng tuyệt vời, sử dụng những "lộ trình" riêng biệt để điều hướng trong cả thế giới vật chất và thế giới tinh thần, từ đó mở ra những hiểu biết mới về tiềm năng vô hạn của trí tuệ.