W poniedziałek, 6 października 2025 roku, Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny przyznano trzem wybitnym badaczom: Mary E. Brankau, Fredowi Ramsdellowi i Shimonowi Sakaguchiemu. Zostali oni uhonorowani za fundamentalne odkrycia dotyczące obwodowej tolerancji immunologicznej, które zrewolucjonizowały nasze rozumienie tego, jak układ odpornościowy powstrzymuje się przed atakowaniem własnych tkanek organizmu. Prace te otworzyły nowe perspektywy w leczeniu wielu chorób, w tym chorób autoimmunologicznych, nowotworów oraz w kontekście przeszczepów komórek macierzystych.
Kluczowym elementem badań laureatów było zidentyfikowanie komórek T regulatorowych, które pełnią rolę „strażników” układu odpornościowego. Komórki te są niezbędne do utrzymania równowagi i zapobiegania nadmiernym reakcjom immunologicznym, które mogą prowadzić do chorób autoimmunologicznych. Prace Shimon Sakaguchiego, zapoczątkowane w 1995 roku, wskazały na istnienie tej klasy komórek odpornościowych, podważając ówczesne przekonanie, że tolerancja immunologiczna wynika wyłącznie z eliminacji szkodliwych komórek w grasicy.
Kolejny przełom nastąpił w 2001 roku, gdy Mary E. Brankau i Fred Ramsdell, badając mysi szczep podatny na choroby autoimmunologiczne, odkryli mutację w genie FOXP3, który okazał się kluczowy dla rozwoju komórek T regulatorowych. Następnie udowodnili, że podobne mutacje u ludzi powodują rzadką, ale ciężką chorobę – zespół IPEX (dysregulacja immunologiczna, poliendokrynopatia, enteropatia, sprzężona z chromosomem X). Dwa lata później Sakaguchi połączył te odkrycia, udowadniając, że gen FOXP3 faktycznie kontroluje rozwój tych komórek. Połączenie wiedzy z różnych laboratoriów pozwoliło na stworzenie spójnego modelu obwodowej tolerancji immunologicznej.
Odkrycia te mają ogromne znaczenie praktyczne. Zrozumienie mechanizmów obwodowej tolerancji immunologicznej umożliwia opracowywanie nowych terapii. W przypadku chorób autoimmunologicznych, takich jak cukrzyca typu 1 czy stwardnienie rozsiane, celem jest promowanie tworzenia większej liczby komórek T regulatorowych. W leczeniu nowotworów naukowcy starają się przełamać mechanizmy, za pomocą których komórki rakowe wykorzystują komórki T regulatorowe do ochrony przed układem odpornościowym. Badania te mają również potencjał w zapobieganiu powikłaniom po przeszczepach komórek macierzystych, na przykład poprzez modyfikację komórek T, aby chroniły przeszczepiony narząd przed odrzuceniem. Obecnie prowadzi się ponad 200 badań klinicznych opartych na tej fundamentalnej pracy.
Prace Brankau, Ramsdella i Sakaguchiego nie tylko zrewolucjonizowały immunologię, ale również stworzyły podstawy dla nowej dziedziny badań, której celem jest harmonijne zrównoważenie aktywności układu odpornościowego i tolerancji. Ich odkrycia stanowią dowód na to, jak fundamentalne badania, prowadzone z pasją i determinacją, mogą po dekadach przynieść rewolucyjne zmiany w medycynie i przynieść nadzieję milionom pacjentów na całym świecie.