Archeolodzy w malowniczej Andaluzji, w miejscowości Jódar w prowincji Jaén, dokonali niezwykłego odkrycia – monumentalnego sanktuarium sprzed ponad 2500 lat, które służyło jako miejsce kultu zjawisk kosmicznych. Ze szczególnym uwzględnieniem przesilenia zimowego, El Fontanar, opisane w czasopiśmie Complutum, stanowi bezcenne świadectwo zaawansowanych praktyk astronomicznych i rytualnych starożytnych kultur iberyjskich.
Centralnym punktem odkrytego kompleksu jest imponujący monolit o wysokości ponad pięciu metrów, który podczas zimowego przesilenia kieruje światło słoneczne na pobliskie skalne schronienie, o wysokości około 6,8–7 metrów. To właśnie tam, w skalnym zagłębieniu przypominającym kobiecą anatomię, badacze interpretują celowe przedstawienie hierogamii, czyli świętego zjednoczenia sił męskich i żeńskich. Rytuał ten odzwierciedlał mityczne obrzędy płodności i odrodzenia, powszechne w starożytnym świecie śródziemnomorskim. Monument ten, porównywany do słynnego Stonehenge, znajduje się w pobliżu granicy z Úbeda.
Odkrycie to dostarcza unikalnego wglądu w życie rytualne i astronomiczne dawnych mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego, podkreślając głębokie powiązanie obserwacji astronomicznych z architekturą miejsc świętych. Sanktuarium El Fontanar, datowane na V-IV wiek p.n.e., wyprzedza powstanie wielu większych osad iberyjskich, co sugeruje, że było ono kluczowym ośrodkiem życia religijnego jeszcze przed rozwojem urbanistycznym regionu. W szerszym kontekście, El Fontanar wraz z innym iberyjskim stanowiskiem, El Pajarillo w dolinie Jandulilla, tworzy spójny krajobraz rytualny, gdzie mitologia, astronomia i terytorium splatają się ze sobą, odzwierciedlając cykl zejścia, zjednoczenia i zmartwychwstania.
Zjawisko przesilenia zimowego, oznaczające najdłuższą noc w roku i symboliczne odradzanie się słońca, było celebrowane w wielu starożytnych kulturach. Od rzymskich Saturnaliów, przez perskie święta narodzin Mitry, germańskie Jul, aż po słowiańskie Święto Godowe czy Szczodre Gody, moment ten stanowił okazję do celebracji cyklu przyrody i oczekiwania na powrót światła. W kulturach celtyckich również istniały obrzędy związane z tym okresem, często związane z kultem natury i cyklami życia. Odkrycie w Jódar pokazuje, jak te uniwersalne motywy odradzania i płodności były zakorzenione w iberyjskiej tradycji, manifestując się w monumentalnej skali i precyzji astronomicznej.
Monument w El Fontanar składa się z dwóch starannie rozmieszczonych struktur kamiennych, które tworzą spektakularną słoneczną alineację podczas najkrótszego dnia w roku. Pionowy element, mierzący ponad pięć metrów, jest skierowany w stronę skalnego schroniska. Przed monolitem znajdują się również dwa mniejsze cylindryczne kamienie, a nad wejściem – masywny kamień, tworzący dodatkowe cienie. W świetle wschodzącego słońca, cień monolitu pada na wejście do schroniska, które zostało celowo wyrzeźbione, aby przypominać kobiecą anatomię. Badacze interpretują to jako celowe odtworzenie hierogamii – świętego zjednoczenia męskiej siły słonecznej z żeńskim bóstwem płodności. Precyzja tej alineacji sugeruje, że starożytni iberyjscy architekci posiadali zaawansowaną wiedzę o ruchach słonecznych i cyklach sezonowych.