Najnowsze badania geoarcheologiczne, opublikowane 6 października 2025 roku w czasopiśmie "Antiquity", rzucają nowe światło na pochodzenie i procesy środowiskowe, które doprowadziły do powstania kompleksu świątynnego w Karnaku, niegdyś najważniejszego miejsca kultu w starożytnym Egipcie. Wyniki badań sugerują, że lokalizacja tej monumentalnej budowli jest ściśle powiązana z egipską mitologią stworzenia świata. Analiza 61 rdzeni sedymentacyjnych i tysięcy fragmentów ceramiki pozwoliła naukowcom z Uniwersytetu w Southampton (Wielka Brytania) i Uniwersytetu w Uppsali (Szwecja) odtworzyć transformację obszaru Karnaku na przestrzeni ponad 3000 lat.
Badania wykazały, że początkowo teren Karnaku stanowił wyspę, uformowaną pomiędzy dwoma ramionami starożytnego Nilu. Głębokie koryta rzeczne po zachodniej i wschodniej stronie tworzyły wyniesione tereny, na wysokości około 72 metrów nad poziomem morza, które stały się pierwszą podstawą do osadnictwa i budowy świątyni. Badania wykazały, że najwcześniejsze osady w Karnaku prawdopodobnie pochodzą z okresu Starego Państwa (około 2591–2152 p.n.e.). Dane sedymentologiczne wskazują, że przed około 2520 rokiem p.n.e. (±420 lat) obszar ten był często zalewany i nie nadawał się do stałego zamieszkania. Dowody archeologiczne w postaci ceramiki sugerują, że osadnictwo i budowa rozpoczęły się dopiero w okresie Starego Państwa (około 2300-1980 r. p.n.e.). Dr Kristian Strutt z Uniwersytetu w Southampton podkreślił, że nowe dowody pomogły wyjaśnić najwcześniejszą datę osadnictwa i budowy, co było przedmiotem debat. Na przestrzeni wieków koryta rzeczne przesuwały się i zamulały, co stwarzało coraz więcej przestrzeni dla rozbudowy kompleksu świątynnego.
Szczególnie istotnym odkryciem jest potwierdzenie istnienia wschodniego ramienia Nilu, które było znacznie szersze (do 500 metrów) i bardziej znaczące niż zachodnie, na którym dotychczas skupiano uwagę badaczy. Jak dodaje Dominic Barker, badacz zaangażowany w projekt, te prądy wodne kształtowały rozwój świątyni, a starożytni Egipcjanie wykorzystywali zamulone koryta rzek do wznoszenia nowych struktur. W jednym z miejsc zespół odkrył ślady celowego zasypywania zachodniego kanału: około 1540 roku p.n.e. budowniczowie celowo dodali 3,6 metra piasku, aby przyspieszyć proces jego wypełniania i wzmocnić teren. Odkrycie to ujawnia również fascynujące powiązanie między lokalizacją świątyni a egipską mitologią stworzenia. Starożytne teksty z okresu Starego Państwa opisują boga stwórcę wyłaniającego się jako wzgórze z "pierwotnych wód" – symbol kosmicznego narodzenia. Dr Ben Pennington zauważył, że "wyspa, na której zbudowano Karnak, była najwyższym punktem otoczonym wodą w okolicy", co doskonale odzwierciedlało obraz "wzgórza stworzenia" wynurzającego się z chaosu wód.
Dodatkowe datowania luminescencyjne i analiza osadów, pobranych z głębokości do 11,65 metra, potwierdziły wiek i sekwencję zmian systemów rzecznych. W niektórych rdzeniach znaleziono szczątki organiczne i mikroskopijne cząstki, wskazujące na okresy powodzi i wysychania, co pomogło stworzyć dokładną chronologię formowania się krajobrazu.
Do okresu Średniego Państwa (około 1980-1760 r. p.n.e.) koncepcja ta została jeszcze bardziej utrwalona. Świątynia powstawała na ziemi, która wyłaniała się wraz z cofaniem się wód powodziowych, co stanowiło żywy obraz "pierwszej ziemi" wynurzającej się z pierwotnego oceanu. Zespół badawczy obecnie prowadzi badania całego obszaru zalewowego wokół Luksoru, aby lepiej zrozumieć, w jaki sposób krajobraz i hydrologia przyczyniły się do powstania starożytnego centrum religijnego Teb. To odkrycie nie tylko wyjaśnia proces formowania się świątyni w Karnaku, ale także dostarcza nowych spostrzeżeń na temat relacji między ludźmi a środowiskiem naturalnym w historii starożytnego Egiptu.