Gwałtowny spadek liczby żarłaczy olbrzymich w Szkocji budzi niepokój ekologów

Niedawne nagranie żarłacza olbrzymiego u wybrzeży Szkocji, zarejestrowane przez kajakarza, ponownie skierowało uwagę na konieczność odpowiedzialnego traktowania fauny morskiej oraz rygorystycznego przestrzegania przepisów ochrony środowiska. Żarłacze olbrzymie (basking sharks), będące drugimi co do wielkości rybami na świecie, ustępując jedynie rekinom wielorybim, to łagodne zwierzęta planktonożerne, które rzadko wykazują agresję w stosunku do ludzi. Osobniki te mogą osiągać długość do 10 metrów, filtrując mikroskopijny zooplankton przez swoje ogromne paszcze, zdolne otworzyć się na szerokość nawet jednego metra.

Pomimo objęcia ochroną prawną w Wielkiej Brytanii i Irlandii, populacja żarłaczy olbrzymich zamieszkująca Północno-Wschodni Atlantyk wciąż podlega presji czynników antropogenicznych. W przeszłości nadmierne połowy ryb spowodowały znaczące uszczuplenie ich liczebności, natomiast współczesne zagrożenia obejmują degradację siedlisk oraz przypadkowe zaplątywanie się w sprzęt rybacki. Organizacja Hebridean Whale and Dolphin Trust (HWDT), prowadząca monitoring na statku badawczym „Silurian”, odnotowała niepokojącą tendencję spadkową w ich występowaniu.

W raporcie opublikowanym przez NatureScot wskazano, że w ciągu całego 2023 roku u wybrzeży Szkocji zaobserwowano zaledwie siedem osobników żarłacza olbrzymiego. Jest to najniższy wskaźnik odnotowany w ciągu ostatnich dwóch dekad. Dla porównania, szczyt obserwacji przypadł na rok 2010, kiedy to HWDT zarejestrowało aż 162 osobniki. Eksperci, w tym Rona Sinclair z NatureScot, sugerują, że ten drastyczny spadek liczby zarejestrowanych rekinów może wynikać ze zmniejszonej dostępności ich głównego źródła pożywienia – zooplanktonu, lub z faktu, że zwierzęta te mogą przebywać na głębokościach niedostępnych dla obserwacji wizualnej.

Badania prowadzone przez HWDT, obejmujące okres od kwietnia 2021 do marca 2024 roku, ujawniły również potencjalny związek między częstotliwością pojawiania się żarłaczy olbrzymich a płetwali karłowatych (minke whales) w rejonie Hebrydów. Zaobserwowano, że gdy częstotliwość obserwacji rekinów była wysoka, wskaźniki dla płetwali karłowatych, przeciwnie, spadały, i odwrotnie. Dokładne przyczyny tej zależności pozostają niewyjaśnione. W 2023 roku odnotowano rekordową liczbę obserwacji płetwali karłowatych – 167 osobników, co świadczy o złożonej dynamice ekosystemu morskiego.

Organizacje takie jak Basking Shark Scotland aktywnie angażują naukowców obywatelskich w zbieranie danych od 2012 roku. Działania te, prowadzone we współpracy z Heriot-Watt University, mają kluczowe znaczenie dla monitorowania rozmieszczenia i liczebności gatunków. Zebrane informacje są niezbędne do kształtowania przyszłej polityki ochrony przyrody. Obserwacje są zazwyczaj prowadzone w okresie od maja do października, z największą intensywnością w lipcu i sierpniu, głównie na obszarze Morskiego Obszaru Chronionego, znajdującego się między wyspami Mull i Skye.

Mimo ogólnego zaniepokojenia, rok 2024 przyniósł pewne oznaki nadziei, chociaż 2023 rok był wyjątkowo niekorzystny. Przykładowo, podczas jednej z wycieczek organizowanych przez Basking Shark Scotland w 2025 roku odnotowano ponad 25 obserwacji w ciągu jednego dnia, co odpowiada oczekiwaniom dla szczytu sezonu. Pokazuje to, że populacja podlega znacznym wahaniom, które są zależne od warunków środowiskowych, takich jak ocieplenie Atlantyku, wpływające na dostępność planktonu. Jednocześnie, w listopadzie 2025 roku, niedojrzały osobnik wyrzucony został na brzeg w Portgordon, Moray. Zdarzenie to skłoniło Shark and Skate Scotland do przeprowadzenia sekcji zwłok w celu ustalenia przyczyn śmierci. Wstępnie nie stwierdzono oczywistej przyczyny zgonu, poza znalezieniem drobnego fragmentu plastiku w żołądku zwierzęcia.