Hipoteza Sapira-Whorfa, znana również jako relatywizm językowy, głosi, że struktura i słownictwo języka wpływają na procesy poznawcze i postrzeganie świata przez jego użytkowników. Zapoczątkowana w latach 30. XX wieku przez Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, teoria ta sugeruje, że język nie tylko służy do komunikacji, ale także kształtuje sposób, w jaki myślimy i interpretujemy rzeczywistość.
Choć silniejsza wersja hipotezy, postulująca ścisły determinizm językowy (język całkowicie determinuje myśl), jest obecnie szeroko kwestionowana, łagodniejsza forma, zakładająca wpływ języka na myślenie i percepcję, znajduje potwierdzenie w nowszych badaniach. Przykładem mogą być badania nad percepcją kolorów, które wykazały, że sposób kategoryzacji barw w danym języku może wpływać na zdolność ich rozróżniania. Osoby posługujące się językami, w których słowa oznaczające niebieski i zielony są podobne (jak w japońskim), częściej mylą te barwy w porównaniu do użytkowników języków z wyraźnym rozróżnieniem (jak niemiecki czy polski).
Koncepcja ta znalazła swoje odzwierciedlenie również w literaturze, między innymi w "Roku 1984" George'a Orwella, gdzie Newspeak ma na celu ograniczenie myśli poprzez redukcję słownictwa. Samuel R. Delany w "Babel-17" przedstawił język jako broń modyfikującą percepcję, a Ted Chiang w opowiadaniu "Historia twojego życia" (zfilnowanym jako "Nowy początek") ukazał, jak nauka obcego języka może otworzyć umysł na nieliniowe postrzeganie czasu.
Współczesne badania, w tym te dotyczące sztucznej inteligencji, jak projekt "ALIGN: Word Association Learning for Cross-Cultural Generalization in Large Language Models", starają się zrozumieć, jak modele językowe radzą sobie z niuansami kulturowymi i językowymi, co pośrednio potwierdza wpływ języka na przetwarzanie informacji. Badania nad dwujęzycznością również sugerują, że osoby posługujące się wieloma językami często wykazują lepszą kontrolę poznawczą, co może być związane z ciągłym zarządzaniem interferencją między językami.