Rozdział ścieżek: Jak mózg rozróżnia wewnętrzną wizualizację a rzeczywistą przestrzeń

Najnowsze odkrycia w dziedzinie neuronauk rzucają światło na fundamentalne rozróżnienie w sposobie, w jaki ludzki mózg przetwarza informacje przestrzenne, pochodzące z percepcji zewnętrznej, a te generowane wyłącznie przez wyobraźnię. Badanie, przeprowadzone pod kierownictwem Anthony’ego Klementa i Catherine Tallon-Baudry w prestiżowej École normale supérieure w Paryżu, zostało opublikowane 8 października 2025 roku na łamach czasopisma Journal of Neuroscience. Wyniki jasno wykazały, że mentalna wizualizacja i bezpośrednie postrzeganie wzrokowe angażują odmienne, choć powiązane, mechanizmy neuronalne.

W ramach precyzyjnie zaprojektowanego eksperymentu, uczestnicy otrzymali zadanie wymagające intensywnej pracy wyobraźni przestrzennej. Posługiwali się oni mentalną mapą Francji, a ich celem było szybkie i dokładne określenie, które z dwóch wskazanych miast jest położone bliżej stolicy – Paryża. Rejestracje aktywności mózgowej, uzyskane za pomocą zaawansowanych technik neuroobrazowania, ujawniły wyraźny podział funkcjonalny, niczym rozdział ról w orkiestrze neuronalnej. Kiedy badani skupiali się na zadaniach wymagających percepcji wzrokowej, aktywacji ulegały tylne obszary mózgu – w szczególności strefy potyliczne i ciemieniowe, które są tradycyjnie uznawane za centra przetwarzania bodźców zewnętrznych. Co ciekawe, w momencie, gdy wyobrażali sobie mapę i wykonywali zadanie czysto mentalne, aktywność neuronalna dynamicznie przesuwała się w kierunku obszarów przednich, zlokalizowanych w płatach czołowych. To przesunięcie aktywności jest kluczowym dowodem potwierdzającym, że obrazy wewnętrzne i zewnętrzne są przetwarzane przez odrębne i niezależne kaskady procesów neuronalnych.

Jak podkreśla Anthony Klement, wewnętrzne „spojrzenie umysłu” nie jest po prostu powtórzeniem mechanizmów, które wykorzystujemy podczas zwykłego widzenia. To rozgraniczenie ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia biologicznych podstaw różnic między postrzeganiem świata rzeczywistego a jego wewnętrzną symulacją. Ta zdolność do wewnętrznej symulacji jest przecież fundamentalnym elementem procesu uczenia się, planowania i całego ludzkiego doświadczenia. W świetle tych danych, nasz mózg nie traktuje wyobraźni jako gorszej kopii rzeczywistości, lecz jako odrębny, aktywny i niezbędny proces poznawczy.

Wiedza na temat tych subtelnych, lecz fundamentalnych różnic otwiera nowe, obiecujące perspektywy zarówno w dziedzinie terapii kognitywnej, mającej na celu poprawę funkcji poznawczych, jak i w rozwoju zaawansowanych technologii immersyjnych. Mowa tu o potencjalnych zastosowaniach sięgających od udoskonalonej wirtualnej rzeczywistości (VR) po innowacyjne systemy treningu uwagi i pamięci przestrzennej. Dodatkowe badania neurobiologiczne konsekwentnie potwierdzają złożoność tych mechanizmów. Okazuje się, że choć sama żywość i ostrość obrazów wzrokowych jest silnie związana z aktywnością kory potylicznej, to tworzenie stabilnych reprezentacji przestrzennych wymaga znacznie więcej – konieczne jest ich osadzenie w trójwymiarowym układzie współrzędnych, który jest nieustannie kalibrowany i kształtowany przez całe nasze doświadczenie życiowe. Mózg ludzki demonstruje w ten sposób zdumiewającą zdolność adaptacji, wykorzystując zupełnie odmienne „szlaki” i strategie do nawigacji w świecie zewnętrznym i wewnętrznym. To odkrycie nie tylko wyjaśnia mechanizmy wyobraźni, ale także poszerza nasze horyzonty w rozumieniu nieskończonego potencjału ludzkiego umysłu.