De regio Oost-Afrika bevindt zich in 2025 in een complexe en uitdagende periode, gekenmerkt door een duidelijke terugval in democratische standaarden en een verontrustende toename van autoritaire neigingen. Deze verschuiving draagt direct bij aan sociale en economische instabiliteit. Terwijl eilandstaten zoals Mauritius en de Seychellen relatieve bastions van stabiliteit blijven, wordt het vasteland geconfronteerd met ernstige uitdagingen die de fundamenten van het maatschappelijke leven aantasten. Deze bestuurlijke wending dwingt de bevolking na te denken over hoe interne pijlers voor duurzame ontwikkeling kunnen worden versterkt, nu externe richtlijnen lijken te falen.
In Tanzania zijn de aanvankelijke verwachtingen die ontstonden na de komst van president Samia Suluhu Hassan, volgend op het vertrek van John Magufuli, grotendeels de kop ingedrukt door een toenemende controle van de staat. De versoepeling voor oppositiebijeenkomsten is teruggedraaid en de persvrijheid is beknot. Sinds 2021 zijn naar verluidt meer dan 500 aanhangers van de oppositie gearresteerd. De situatie in Oeganda blijft gespannen onder de onwrikbare leiding van Yoweri Museveni, wiens bewind meer steunt op patronage dan op verantwoording. De mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch documenteerde alleen al in 2024 74 gevallen van detentie en marteling van oppositiepolitici. Dit repressieve apparaat eist ook een directe economische tol: de directe buitenlandse investeringen in Oeganda daalden tussen 2020 en 2024 met 15%, wat de bevindingen van de Wereldbank over de correlatie tussen strikte staatscontrole en kapitaalvlucht indirect bevestigt.
Kenia ervaart eveneens een democratische afglijding, duidelijk zichtbaar in de harde reactie op jeugdprotesten. Deze protesten werden aangewakkerd door de hoge kosten van levensonderhoud en de gevolgen van de Financiële Wet van 2024 (Financial Bill 2024). Tijdens deze gebeurtenissen kwamen meldingen naar buiten van surveillance en ontvoeringen van activisten. Ook de hoop op democratisering in Ethiopië, verbonden aan premier Abiy Ahmed, is vervlogen. Interne conflicten hebben sinds 2020 een migratiecrisis veroorzaakt, waarbij meer dan één miljoen vluchtelingen hun toevlucht zochten in Kenia en Soedan. Deze ontwikkelingen benadrukken de onlosmakelijke band tussen politieke stabiliteit en humanitaire veiligheid.
Analisten, waaronder Kim Heller, waarschuwen dat als de huidige koers wordt voortgezet, de huidige leiders de geschiedenisboeken zullen ingaan als ‘meedogenloze dictators van onderdrukkende regimes’, in plaats van als bouwers van een vrij continent. Het Varieties of Democracy Institute (V-Dem) voorspelt dat tegen 2030 meer dan 70% van de Oost-Afrikaanse jeugd mogelijk onder autocratische regimes zal leven. V-Dem classificeert Kenia momenteel als een "grijze zone" op de rand van autocratie. De Tanzaniaanse oppositieleider Tundu Lissu verklaarde in september 2025 met klem: "De ruimte voor afwijkende meningen wordt met de dag kleiner."
Dit roept de dringende vraag op naar de rol van regionale structuren. Hoe kunnen organisaties zoals de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (EAC), opgericht in 1967 en nieuw leven ingeblazen in 2000, en de Afrikaanse Unie (AU), de stap zetten van een beleid van 'non-interventie' naar effectieve maatregelen tegen staatsonderdrukking? Het is essentieel dat de jurisdictie van het Oost-Afrikaanse Hof van Justitie wordt hersteld, met name op het gebied van verkiezingen en mensenrechten. Nu regionale instituten inertie vertonen, ligt het potentieel voor een heroverweging van de toekomst van de regio en het voorkomen van verdere verslechtering juist in de veerkracht en de actieve houding van de jeugd, die streeft naar meer verantwoordelijkheid en harmonie in het bestuur.