Recente studies van de Yerevan State University, geleid door Vahe Guradyan en Arsen Bobokhian, werpen nieuw licht op de mysterieuze 'vishaps', of 'drakenstenen', van Armenië. Deze prehistorische monolieten, die variëren in hoogte van 3 tot 18 voet, zijn versierd met afbeeldingen van dieren, met name vissen en vee.
Een uitgebreide analyse van de verspreiding van 115 vishaps, gepubliceerd in Heritage Science op 1 september 2025, suggereert dat deze stenen strategisch geplaatst werden nabij waterbronnen in bergachtige weiden, wat duidt op hun rol in oude watercultussen en vroege irrigatiesystemen. De bevindingen plaatsen deze monumenten, die dateren uit het Chalcolithicum (4200-4000 v.Chr.), in dezelfde periode als andere baanbrekende prehistorische bouwwerken zoals Stonehenge en Göbekli Tepe. De vishaps zijn voornamelijk te vinden in de hooggelegen gebieden van Armenië, zoals rond de bergen Aragats en Geghama, en de bergketens Sevan en Vardenis. Hun locatie nabij bronnen, beekjes en irrigatiesystemen ondersteunt de conclusie dat deze monumenten integraal deel uitmaakten van oude waterrituelen.
De stenen, vaak visvormig of lijkend op een koeienhuid, zijn opmerkelijk geplaatst op hoogtes die variëren van 1.900 tot meer dan 2.700 meter boven zeeniveau. Deze strategische positionering, ondanks de aanzienlijke inspanning die nodig was voor transport en plaatsing, benadrukt de diepe culturele en religieuze betekenis die aan water werd gehecht. De dubbele concentratie van stenen op deze hoogtes kan wijzen op seizoensgebonden migratiepatronen of rituele pelgrimages naar de bronnen van het leven. De oudste datering van vishaps op de site Tirinkatar op Mount Aragats plaatst ze tussen 4200 en 4000 v.Chr., wat aangeeft dat deze monumenten al meer dan 6.000 jaar oud zijn. Over de millennia heen werden deze locaties uitgebreid met petrogliefen, cairns en cromlechs, wat de blijvende culturele en religieuze betekenis onderstreept.
Ondanks de tand des tijds vertonen veel vishaps tekenen van verval, maar hun gravures en stenen platforms bieden nog steeds waardevolle inzichten in hun oorspronkelijke uiterlijk en functie. Het onderzoek benadrukt het belang van het behoud van deze monumenten voor een dieper begrip van oude Europese spirituele praktijken en hun relatie met water. De invloed van de vishaps reikte verder dan hun oorspronkelijke functie. Tussen de 9e en 6e eeuw v.Chr. werden de stenen opnieuw beschreven met inscripties in de Urartische taal. Latere inscripties in middeleeuws Armeens schrift getuigen van hun blijvende culturele impact.
Bovendien zijn de ontwerpelementen van de vishaps terug te vinden in khachkars, de gebeeldhouwde kruisstenen die centraal staan in de Armeense christelijke kunst. Dit toont een opmerkelijke continuïteit van culturele betekenis over duizenden jaren aan, wat de vishaps niet alleen verlicht als rituele en culturele objecten, maar ook de noodzaak van hun behoud onderstreept. De studie, die de eerste uitgebreide statistische analyse van deze monumenten biedt, transformeert ons begrip van de prehistorische Armeense samenleving en haar complexe geloofssystemen rond water als levensbron.