Oud Maya-monument Aguada Fénix onthult kaart van het universum en egalitaire machtsstructuur

Het monumentale complex van Aguada Fénix, gelegen in het zuidoosten van Mexico, is erkend als de meest omvangrijke en tevens oudste bekende constructie die aan de Maya-beschaving wordt toegeschreven. Dit kolossale bouwwerk, waarvan de leeftijd wordt geschat op ongeveer 3.000 jaar, was niet louter bedoeld als een gebouw. Het werd eerder ontworpen als een 'cosmogram' – een diepgaande, symbolische blauwdruk die de Maya-opvatting over de structuur van het universum in kaart bracht. De pure omvang van de inspanning die nodig was voor de constructie wijst op een gedeelde, diepgewortelde visie onder de bouwers.

De fysieke indeling van Aguada Fénix getuigt van nauwgezette planning. Het geheel strekt zich uit over een as van 9 bij 7,5 kilometer en is gerangschikt in een opvallende kruisvormige configuratie. Centraal in het complex bevindt zich een kunstmatige verhoging, geflankeerd door twee elkaar snijdende, kruisvormige depressies of kuilen. Vanuit deze kern waaieren gangen uit, begrensd door aarden wallen.

Het langste pad loopt ongeveer 6,3 kilometer richting het noordwesten. Wetenschappers vermoeden dat deze uitgestrekte corridors fungeerden als routes voor belangrijke rituele processies, waarbij deelnemers door het heilige landschap werden geleid. De organisatie van het terrein weerspiegelt de kosmische orde die de Maya’s nastreefden.

Archeologen hebben overtuigend bewijs gevonden van symbolische organisatie binnen de centrale kuilen. Containers met pigmenten waren nauwkeurig verdeeld volgens de windrichtingen. Azuriet, dat de kleur blauw opleverde, werd aangetroffen in het noorden; malachiet, dat groen produceerde, markeerde het oosten; en gele oker vermengd met goethiet duidde het zuiden aan. De offergaven zelf waren eveneens strategisch in een kruispatroon geplaatst, wat de kosmische structuur van het complex weerspiegelde.

Hiertoe behoorden kostbare materialen zoals schelpen, gesneden jade en groene stenen artefacten. Onder de afbeeldingen bevonden zich figuren van een krokodil, diverse vogels en een voorstelling van een vrouw tijdens de bevalling. Deze vondsten bevestigen de overkoepelende cosmogram-opzet van het monument en de diepe symboliek die ermee gepaard ging.

Misschien wel de meest in het oog springende ontdekking bij Aguada Fénix is de afwezigheid van typische kenmerken die geassocieerd worden met gecentraliseerde macht. Denk hierbij aan residenties voor de elite, imposante heersersbeelden of duidelijke aanwijzingen voor een rigide sociale hiërarchie. Dit suggereert dat zulke grootschalige, gecoördineerde bouwprojecten konden worden gerealiseerd door culturen die functioneerden op meer egalitaire principes. Dwangmatige arbeid of een gelaagd bestuursapparaat leek niet noodzakelijk. Onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances, stelt dat de drijfveer achter deze materiële weergave van de kosmische orde voortkwam uit de sterke aantrekkingskracht van gemeenschappelijke ceremonies, gedeelde feesten en vitale goederenuitwisseling, wat vrijwillige deelname op natuurlijke wijze bevorderde. De ontdekking van Aguada Fénix verschuift de tijdlijn voor dergelijke verfijnde, grootschalige collectieve actie in de regio aanzienlijk naar achteren en biedt fundamenteel inzicht in de diepe wortels van de Maya-beschaving.