Zilveren Bokaal Herzien als Vroegste Kosmosvoorstelling, Ouder dan Babylonische Mythe

Een zilveren bokaal, met een hoogte van ongeveer acht centimeter, wordt door onderzoekers opnieuw geïnterpreteerd als mogelijk de vroegst bekende visuele weergave van de kosmos. Dit artefact werd in 1970 ontdekt nabij de bron van 'Ain Samiya, dicht bij Kafr Malik op de Westelijke Jordaanoever. De datering van de bokaal valt in de Vroege Bronstijd, ruwweg tussen 2500 en 2000 v.Chr. Het object is van uitzonderlijk belang omdat het het enige luxegoed is dat uit deze periode in de zuidelijke Levant is teruggevonden. Deze nieuwe lezing werpt een heel ander licht op de vroege intellectuele geschiedenis van het Nabije Oosten.

De recente analyse, gepubliceerd in het Journal of the Ancient Near Eastern Society “Ex Oriente Lux,” stelt dat de gedreven reliëfmotieven de overgang van een oorspronkelijke chaotische toestand naar een geordend universum verbeelden. Centraal hierin staat het ontstaan en de dagelijkse reis van de zon. Dit standpunt staat haaks op eerdere academische opvattingen die de afbeeldingen in verband brachten met de Babylonische scheppingsmythe, de *Enuma Elish*. Die mythe werd pas ruim een millennium later, rond 1200 v.Chr., op schrift gesteld. De scènes op de bokaal suggereren een vreedzaam proces van ordening, wat sterk afwijkt van de gewelddadige strijd tussen goden die in de latere Babylonische tekst wordt beschreven.

De iconografie omvat hemelsymbolen, godheden, chimaera’s en slangen, verdeeld over twee afzonderlijke taferelen. Een cruciaal element dat de kosmologische interpretatie ondersteunt, is de identificatie van een sikkelvormige Hemelboot. Deze boot wordt gedragen door twee goddelijke figuren en symboliseert volgens de onderzoekers het goddelijke mechanisme dat de zon en de maan over de hemelkoepel transporteert. Door deze herwaardering stijgt de 'Ain Samiya bokaal uit boven een louter regionale curiositeit en wordt het mogelijk het oudste artistieke bewijs ter wereld van een systematische verklaring voor het ontstaan van het heelal.

Wetenschappers vermoeden dat de bokaal oorspronkelijk is ontworpen door een kunstenaar uit het Akkadische Rijk, waarschijnlijk in de 23e eeuw v.Chr. Vervolgens zou het object door een zilversmid in Noord-Syrië zijn vervaardigd, waarna het rond 2200 v.Chr. werd vervoerd en bijgezet in een elitegraf in de zuidelijke Levant. Deze chronologische situering wordt bevestigd door vergelijkend bewijs. De Lidar Höyük-prisma, opgegraven in Şanliurfa, Turkije, vertoont soortgelijke kosmologische symbolen en dateert tussen 2000 en 1600 v.Chr. Bovendien zijn er parallellen te trekken met het motief van de hemelboot, dat ook terugkomt in de reliëfs van het Hettitische rotsheiligdom in Yazılıkaya, gedateerd op ongeveer 1200 v.Chr.

De bokaal werd geborgen uit graf 204/204a, samen met zestien keramische vaten en kralen van barnsteen. Tegenwoordig is het object in permanente bruikleen en te bezichtigen in het Israel Museum. De recente analyse plaatst dit unieke artefact in het centrum van het vroege intellectuele erfgoed van het Nabije Oosten. Het vormt een cruciale schakel die Mesopotamische conceptuele kaders verbindt met zowel de Levantiene begrafenisgebruiken als de zoncultussen uit het oude Egypte, en biedt daarmee een dieper inzicht in de complexe culturele uitwisseling in de oudheid.